Nazım Biçimleri ve Nazım Türleri
Nazım Şekli Nedir Kısaca Bilgi
Bir edebi yapıtın içeriği dışındaki tüm özelliklerine biçim denir. Bir şiirin dize kümelenişi, uyakların sıralanış düzeni ve ölçü özelliklerinden doğan niteliklere genel olarak nazım biçimi denir.
Bir şiirdeki nazım biçimlerini belirlemenin temel ölçütü ise nazım birimidir. Nazım türü ise konuyla ilgili bir kavramdır. Bir şiirin nazım birimi ve kafiye ölçüsü ile ilgilli yapısına nazım şekli denir. Bir şiirin konusuna göre isimlendirilmesine ise “nazım türü” denir. Türk edebiyatında kullanılan nazım biçimleri şu şekilde gruplandırılır:
İslamiyet Öncesi Türk Şiiri Nazım Biçimleri: Koşuk, Sagu, Sav
Halk edebiyatı nazım biçimleri: Koşma, varsağı, destan, semai, mani…
Tekke Edebiyatı Şiiri Nazım Biçimleri: İlahi, Şathiye, Nefes, Devriye
Divan edebiyatı nazım biçimleri: Şarkı, tuyuğ, gazel, mesnevi, kıt’a …
Batı etkisindeki Türk edebiyatı nazım biçimleri: Sone, balad, terza-rima, serbest müstezat
Bir edebi yapıtın içeriği dışındaki tüm özelliklerine biçim denir. Bir şiirin dize kümelenişi, uyakların sıralanış düzeni ve ölçü özelliklerinden doğan niteliklere genel olarak nazım biçimi denir. Bir şiirdeki nazım biçimlerini belirlemenin temel ölçütü ise nazım birimidir. Nazım türü ise konuyla ilgili bir kavramdır. Türk şiirin tarihsel gelişimi içinde kullandığı nazım biçimlerini aşağıdaki tabloyla gösterebiliriz.
Türk şiirin tarihsel gelişimi içinde kullandığı nazım biçimlerini aşağıdaki tabloyla gösterebiliriz.
Nazım Şekilleri ve Nazım Biçimlerinin Çeşitleri Nelerdir
Nazım şekilleri ve nazım türleri, Yeni Türk Edebiyatı’nda devamlı değişir. Edebî türlerde ve şekillerde görülen bu değişme, etkilerini günümüze kadar sürdürmektedir. Bu yenilik, 18. asırda baş gösteren zihniyet değişikliğine bağlı olarak sosyal hayatımızda ve duygu dünyamızda teşekkül eden farklılığın eserlere yansımış hâlidir.
Bu dönemdeki nazım şekilleri, eskinin bir devamı olmakla birlikte, bir kısım yeniliklerin de habercisi gibidir. Edebî tür ve şekillerdeki değişmenin sebebini sadece batıdan gelen etkilere bağlamak, çok mantıklı değildir. Bunun birinci dereceden sebebi, divan şiirinin, kendini yenileyememesidir. Batı edebiyatından gelen etkiler, bu ilk sebebi pekiştirir.
“Nazım biçimi” denince, şiirlerin dize, ölçü ve kafiyenin belirli bir nazım birimi temel alınarak gösterdiği özellik anlaşılmalıdır. Nazım birimi Halk edebiyatında dörtlük, Divan edebiyatında beyit, günümüz şiirinde de dizedir.
Nazım Şekilleri Nelerdir?
• Düzenli nazım biçimleri
Sone, triyole, çapraz uyak, sarma uyak, örüşük uyak, düz uyak, halk şiirinden alınan nazım biçimleri (koşma, semai, maniler)
• Serbest düzenli olanlar
• Eşit düzenli ( 3’lü, 4’lü, 5’li, 6’lı, 7’li, 8’liler)
• Karışık düzenli
- Dizelerin hece sayısı değişik olanlar
- Dize sayısı değişik olanlar
• Serbest nazım
Ölçülü, uyaklı
• Uzun ve kısa dizeleri düzenli olanlar
• Uzun ve kısa dizeleri düzensiz olanlar
- Ölçüsüz, uyaklı
- Ölçüsüz, uyaksız
• Divan Şiiri nazım biçimleri
• Beyitlerle kurulanlar
• Bentlerle kurulanlar
Murabba, muhammes (Cem Dilçin, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, s. 367-402)
Yeni Edebiyat’taki nazım şekilleri ve türlerini incelemeye, Halk Edebiyatı ve Divan Edebiyatı tür ve şekillerinden başlanmalı, sonra batıdan gelen şekillerle serbest şekiller ele alınmalıdır. Kronoloji için buna ihtiyacımız vardır.
Halk Edebiyatı’nın devamı olan şekil ve türler, anonim, Aşık Edebiyatı ve Dini Tasavvufi Türk Edebiyatı’ndan gelen türler olarak üç grupta toplanabilir. Anonim halk edebiyatı şiiri mâni, türkü, ağıt, ninniler, düzgü, gibi manzum; bilmeceler ve tekerlemeler gibi manzum-mensur karışık eserlerden meydana gelir.
Âşık Edebiyatı’ndan gelen koşma, destanlar, semai, varsağı gibi gruplarla Tekke Edebiyatı’ndan gelen ilahî, şatah, devriye, nutuk vb. türler, günümüze kadar Yeni Türk Edebiyatı’nda etkili olmuştur.
Divan Edebiyatı’nın devamı olan şekil ve türler, geleneksel diğer türler gibi etkisini günümüze kadar sürdürür.
• Beyitlerden oluşanlar
– Tek Kafiyeli Olanlar
- Gazel, müstezat, kaside, kıta, nazım
– Ayrı kafiyeli olanlar
– Mesnevi
• Bentlerden oluşanlar
– Tek Bentli Nazım Şekilleri
- Rubai, tuyuğ
– Çok Bentli Şekiller
• Musammatlar
– Murabba, terbi, şarkı, muhammes, tardiye, tahmis, taştir, müseddes, tesdis, müsebba ve tesbi, müsemmen ve tesmin, mütessa ve tetsi, muaşşer taşir.
– Terkib-i bent, terci-i bent.
Buna nazım türleri adıyla anacağımız örnekleri de eklemek gerekir.
- Bahariye,
- cemreviye,
- nevruziye,
- fahriye,
- methiye,
- hezeliyat,
- tarih düşürme,
- şehrengiz,
- mersiye,
- gazavatname,
- sakiname,
- hamamname,
- kıyafetname,
- surname,
- tarihname,
- lügaz,
- muamma,
- hicviye gibi din dışı türler ile
- tevhid,
- münacaat,
- naat,
- maktel-i hüseyin,
- devazdeh,
- miraciye,
- hilye,
- mevlit,
- hadis-i erbain,
- menakıpname,
- ıydiye,
- ramazaniye vb. dinî-tasavvufi türler, yeni örneklerle karşılaştırılmalıdır.