Doğal Destanlar
Destan Nedir
Destanlar, tarihte yaşanan olayların sadece tarihi gerçeklerini değil, efsanelerini ve mitolojik unsurlarını da içeren milli karaktere sahip uzun manzum eserlerdir. Bu nedenle destanlar, bir milletin tarihi ve kültürel mirasının önemli bir parçasını oluşturur.
Destanlar Hakkında Geniş Detaylı Bilgi
Destan, tarihin en eski edebi türlerinden biridir ve mitolojik hikayelerle yoğrulmuştur. Bu hikayeler, tarihin erken dönemlerinde anlatılan sözlü kültürün bir parçasıydı. Bu edebi tür, sadece bir milletin tarihi olaylarını anlatmakla kalmaz, aynı zamanda o milletin değerleri, inançları ve mitolojisi hakkında da ipuçları verir.
Bu edebi türün tarihî bir kaynak olarak kullanımı da oldukça önemlidir. Çünkü tarihi olayların gerçeklerini değil, aynı zamanda o dönemin insanlarının yaşayış biçimleri, kültürleri ve gelenekleri hakkında da bilgi verirler. Bu nedenle tarihçiler ve araştırmacılar tarafından incelenerek, tarihin doğru bir şekilde anlaşılmasına yardımcı olurlar.
Eski Türklerin savaşçı ve göçebe olması, yaşadıkları bölgede meydana gelen savaşlar, avcılık ve hayvancılıkla uğraşmaları onların maceralı bir hayat yaşamalarına sebep olmuştur. Yaşamak zorunda oldukları bu zorlu olaylar destanların ortaya çıkmasını sağlamıştır.
NOT: Destanlar, doğal destanlar ve yapma destanlar olarak ikiye ayrılır. Doğal destanlar toplumların geçmiş dönemlerini kapsar, şair tarafından yazılmayan kendi kendine oluşma özelliği gösteren ürünlerdir. Doğal olanların yaratıcısı halktır. Yapma olanlar ise bir sanatçının kendi milletinin tarihinden çıkardığı heyecanlı ve büyük vakaları birtakım hayal unsurlarıyla karıştırarak oluşturduğu edebi türdür.
Destanların Özellikleri Maddeler Halinde
* Anonim özellik taşıyan ve Türk edebiyatının ilk örnek metinleri kabul edilen bu tür halkın ortak malıdır.
* Sözlü edebiyat dönemi ürünleridir sonradan yazıya geçirilmiştir.
* Mitoloji, efsane, folklor ve tarihi öğeleri içinde barındıran bir türdür.
* Belli bir ulusun özelliklerini yansıtır. Genelde manzum (şiir) şekilde yazılan bu türde nesir kısımları da bulunur.
* Anlatılan olayların geçtiği yer ve zaman bilinmemektedir.
* Olağan ve olağandışı (mübalağalı) olaylar iç içedir.
* Toplum hafızasında iz bırakacak derecede önemli olan toplumu derinden etkileyen doğal afetler, savaş, göç, kıtlık gibi olayları konu olarak ele alır.
* Coşkulu bir söyleyişi olan bu tür, ulusal dilde ve ulusal nazım ölçüsüyle yani hece ölçüsüyle söylenir.
Destan Motifleri Nelerdir
Destan motifleri, destan kahramanları ile iç içe bir durumdadır. En önemli rol, kahramanın olduğu için motifler de buna paralel olarak gelişir. Türk milletinin inancı ve yaşantısı da motiflerin şekillenmesini sağlar. İslamiyet’ten önceki sözlü dönem edebiyatı destanlarda, şamanizm unsurları ağırlık kazanmaktadır.
Bu unsurlar şunlardır:
Işık motifi
Ağaç motifi
Ok-yay motifi
Gökbörü (Bozkurt) motifi
At motifi
Rüya motifi
Mağara motifi
Kırklar motifi
İslamiyet Öncesi Doğal Türk Destanları
Altay Yakut Destanı (Yaratılış Destanı)
İlk Türk destanı olan Yaratılış Destanı Asya kıtasının çeşitli bölgelerinde yaşayan Türk boyları ve Altay Türkleri arasında söylenmektedir. Bu destanda kainatın nasıl meydana geldiği ve insanların nasıl çoğaldığı anlatılmıştır.
Saka Türklerinin Destanları
Alp Er Tunga Destanı: Alp Er Tunga’nın savaşları, kahramanlıkları, başarıları anlatılır.
Şu Destanı: Destanda İskender’in bir gece baskınında Türklere nasıl yenildiği, Türklerin hükümdarı Şu ile İskender’in barış yapmaları ele alınır.
Hun Türklerinin Destanları
Oğuz Kağan Destanı: Hunların güçlü hükümdarı Mete’nin (Oğuz) Orta Asya’da Türk birliğini nasıl sağladığı ve Hun İmparatorluğu’nu nasıl kurduğu anlatılır.
Attila Destanı: V. asırda Avrupa’ya korkulu yıllar yaşatan Attilâ’nın savaşlarını ve seferlerini anlatır.
Göktürk Destanları
Bozkurt Destanı: Göktürklerin dişi bir kurttan nasıl türedikleri anlatılır.
Ergenekon Destanı: Göktürklerin nasıl çoğaldıkları ve demir dağı delerek oradan nasıl çıktıkları anlatılmıştır.
Uygur Türklerinin Destanları
Göç Destanı: Uygurların Moğolistan’dan Çin’in Kansu bölgesine ve Doğu Türkeli’ne göçlerini anlatır.
Türeyiş Destanı: Bu destanda Uygurların erkek bir kurttan türeyişi anlatılır.
İslamiyetin Kabulünden Sonraki Türk Destanları
Bu dönem Türk destanları Satuk Buğra Han Destanı, Manas Destanı, Cengiz Han Destanı, Battal Gazi Destanı, Köroğlu Destanı, Ediğe Destanı, Timur Destanı, Danişment Gazi Destanı’dır.
Geçiş Döneminde İslamiyet Etkisinde Oluşan Türk Destanları
İslamiyet’ten sonra oluşanlar milli – İslami niteliktedir.
1. Karahanlı Dönemi: Satuk Buğra Han Destanı
2. Kazak – Kırgız Kültür Dairesi: Manas Destanı
3. Türk – Moğol Kültür Dairesi: Cengizname
4. Tatar – Kırım Dairesi: Timur ve Ediğe
5. Selçuklu – Beylikler ve Osmanlı Dönemleri:
a. Seyid Battal Gazi Destanı
b. Danişmend Gazi Destanı
c. Köroğlu Destanı
Dünya edebiyatındaki doğal destanlar
Yunan
İlyada ve Odysseia
Bu iki destanın yaratıcıları Ege Denizi’nin çevresinde yaşayan toplumlardır. Bunları yazıya geçiren, büyük şair Homeros’tur. Bunların konusu Truva Savaşlarımdan alınmıştır. Yunanların Truva’ya gidişleri İlyada’da, Truva’dan dönüşleri de Odysseia’da işlenmiştir.
İran (Fars) Destanı
Şehname: Konusu İran-Türk savaşlarıdır. Saka (İskit) Türklerinin Alp Er Tunga Destanında da aynı konular işlenmiştir. Olayları kendi açılarından yorumlayan İranlIların Şehname’de Alp Er Tunga adı “Efrasiyab” olarak geçer. İki destanın da kahramanı aynıdır. Bu destan, ünlü İran şairi Firdevsi tarafından mesnevi tarzında yazıya geçirilmiş olup 60.000 beyittir.
Fin Destanı
Kalavela Destanı: Bu destanda Fin mitolojisi, Finlerin Macarlarla aynı kökten geldikleri anlatılmıştır. Destan Dr. Lönrot tarafından yazıya geçirilmiştir.
Hint Destanları
Ramayana Destanı: Ayuyha Kralı Rama’nın hayatını anlatan bir destandır.
Mahabharata Destanı: M.S. IV. yüzyılda yazıldığı sanılır. Pandavalar ile Kavravaların savaşı ele alınmıştır. Hint kültürünü tanıtması açısından önemli bir destandır. 200.000 dizeden oluşmuştur.
Hindistan’ın en önemli destanlarından ikisi olan Ramayana ve Mahabharata, Hinduizm’in kutsal metinlerinden bazılarıdır. Ramayana, tanrı Rama’nın kahramanlık öyküsünü anlatırken, Mahabharata, kahraman Arjuna ve onun savaşçı kardeşlerinin hikayesini konu almaktadır.
Alman Destanı
Nibelungen Destanı: VI. yüzyılda oluştuğu sanılan bu destanın asıl konusu Burgondların Hunlar tarafından kılıçtan geçirilmesidir. Buna sonradan Yiğit Siegfried’in uydurma hikâyesi de eklenmiş ve ulusal bir destan oluşturulmuştur.
Sümer Destanı
Gılgamış Destanı: Güçlü, zalim aynı zamanda da bir kahraman olan Sümer Kralı Gılgamış’ın serüvenlerini anlatan bir destandır. Sümerlerin yaşantısı hakkında bilgi verdiği ve pek çok Anadolu destanına kaynaklık ettiği için önemlidir. Dünyanın bilinen ilk destanıdır.
Diğer Destanlar ve Milletleri
- Beowulf (Anglo-Sakson): İngiltere’nin Anglo-Sakson döneminden kalma bir destandır. Beowulf, bir kahramanın ejderha ve canavarlarla savaşını anlatır. Destan, İngiliz edebiyatının en eski ve en önemli eserlerinden biri olarak kabul edilir.
- Popol Vuh (Maya): Maya kültürünün en önemli eserlerinden biri olan Popol Vuh, yaratılış hikayeleri ve Maya mitolojisi hakkında bilgi verir. Bu destan, Guatemala’daki Maya uygarlığının tarihi ve kültürüne önemli bir ışık tutar.
- La Chanson de Roland (Fransa): 11. yüzyılda yazılan La Chanson de Roland, Fransız kültürünün en önemli destanlarından biridir. Charlemagne’in bir savaşında savaşçısı Roland’ın ölümüne odaklanır. Eserde ayrıca, doğaüstü varlıklar ve fantastik öğeler de yer alır.
- The Song of Hiawatha (Kuzey Amerika): Amerika yerlilerinin hikayelerinden ilham alan The Song of Hiawatha, Kuzey Amerika yerlilerinin kültürüne ve inançlarına dair önemli bir bilgi kaynağıdır. Destan, bir Kızılderili kahramanın maceralarını anlatır.
Japonların Şinto, Rusların İgor, Fransızların Chansen de Roland, İspanyolların La Cid adlı destanı vardır. Bunlar, dünyanın çeşitli yerlerinden sadece birkaç önemli destandır. Her biri, farklı kültürlerin ve inançların zenginliğini yansıtır ve insanlık tarihi ve kültürü hakkında önemli bilgiler sağlar.