Zarf Tümleci
Zarf Tümleci (Belirteç Tamlayıcısı) Nedir Hakkında Kısaca Özet Bilgi
Cümlede işin nasıl, ne şekilde, ne zaman, ne yönde yapıldığını gösteren öğedir.
Örnekler:
Gülümhan hıçkıra hıçkıra ağlamış ve Boston onu sakinleştirmek için epeyce uğraşmıştı.
Kuşlara benzer kelimeler, odana dolarlar bir akşam.
Zarf tümleci soruları
“nasıl, ne zaman, ne kadar, niçin, niye, neden ve nereye” sorularını yükleme sorarak zarf tümlecini buluruz. “nereye” sorusu sorulduğunda aldığımız yanıtın “yönelme hal eki ya da diğer adıyla yaklaşma durum eki almaması gerekmektedir. Eğer “-e,-a” ekini alırsa bu öge dolaylı tümleç olur.
Yemeğini yedikten sonra hemen yukarıya gel. (-e hal eki aldığı için dolaylı tümleçtir.)
Yemeğini yedikten sonra hemen yukarı gel. (-e hal eki almadığı için zarf tümlecidir.)
Zarf (Belirteç) Tümleci Tamlayıcısı: Yüklemi zaman, durum, miktar, ölçü, yer yön ve soru yönünden gösteren sözcük ya da sözcük öbekleri cümle ögeleri içinde zarf tümleci görevi yapar.
- Yükleme yöneltilen “Nasıl?” sorusu durum zarfı tümleciyle ilgilidir. Örnek :
İnsan düşündüklerini açıkça söyleyebilir. (Nasıl söyleyebilir?)
Damlaya damlaya göl olur. (Nasıl göl olur?)
Olanları ağlaya sızlaya anlattı. (Nasıl anlattı?)
- Yükleme yöneltilen “Ne zaman?” sorusu, zaman zarfı tümleciyle ilgilidir. Örnek :
O acılı haberi duyunca çok üzülmüştü. (Ne zaman üzülmüştü?)
Tren on beş dakika sonra burada olur. (Ne zaman burada olur?)
Gelecek ay yeni bir araba alalım. (Ne zaman alalım?)
- Yükleme yöneltilen “Ne yöne? Ne taraf?” soruları yer – yön zarf tümleciyle ilgilidir. Örnek : Biraz bekleyip aşağı indim. (Ne yöne?)
Az önce dışarı çıktı. (Ne tarafa?)
Korkudan bir adım geri çekildim. (Ne yöne?)
- Yükleme yöneltilen “Ne kadar? Kaç tane?” soruları azlık – çokluk zarf tümleciyle ilgilidir. Örnek : Onu bir saat daha bekleyelim. (Ne kadar bekleyelim?)
Bugün bırak, yeterince çalıştın. (Ne kadar çalıştın?)
Çocuk ablasından biraz daha çalışkandı. (Ne kadar çalışkandı?)
- Soru zarfı tümleci, yüklemi durum, zaman, yer – yön, miktar, ölçü olarak soru biçiminde etkiler. Örnek : Nasıl dayanırım sensizliğe nasıl?
Neden yapmadın söylediklerimi?
Niye bakıp duruyorsun yüzüme?
UYARI : Yer-yön bildiren sözcükler ad durum ekleriyle çekimlenirse zarf tümleci değil, nesne ya da dolaylı tümleç görevi yapar. Örnek :
Bir de aşağıyı temizle. (Neyi?)
Belirtili nesne
Sizi içeride bekliyor. (Nerede?) Yer Tamlayıcısı
Yukardan gürültü geliyor. (Nerden?)
Dolaylı tümleç
Zarf Tümlecinin Özellikleri
a) Ara söz, kimi cümlelerde zarf tümlecini (belirteç tamlayıcısı) açıklamak amacıyla kullanılır ve açıklamalı zarf tümleci meydan gelir.
Örnek :
Önümüzdeki hafta, Pazartesi günü, yeni bir sınav var.
Zarf Tümleci Zarf tümlecinin açıklayıcısı Yüklem
b) Bağ eylemlerin yer aldığı çeşitli söz grupları cümlede zarf tümleci görevi yapar.
Örnek : Yan Cümle Temel cümle
Eve uğrayıp / eşyalarımı alacağım.
Zarf Tümleci Yüklem
Yan Cümle Temel cümle
Düşünmeden / hareket etme.
Zarf tümleci Yüklem.
c) Sıralı cümlelerde zarf tümleci birden çok cümlenin ortak ögesi olarak kullanılabilir ve ortak zarf tümleci meydana gelir.
Örnek : Sana her zaman güvendim, inandım.
Sana her zaman güvendim.
Sana her zaman inandım.
d) Bir cümlede aynı veya ayrı türden birden fazla zarf bulunabilir. Aynı türden olan aynı soruya yanıt veren zarfların tümü aynı öğe olarak alınır. Ancak sorular farklı olduğu sürece bunlar ayrı ayrı değerlendirilip ayrı zarf tümleçleri oluşturur.
Örnek : Görmeden, bilmeden, vermeden akıyorsun. Zarf tümleci (Nasıl?)
Ertesi sabah, dinlenmiş bir biçimde güverteye geldi.
Zarf tümleci Zarf tümleci
(Ne zaman?) (Nasıl?)
UYARI : Sıralı cümlelerde ortak kullanılan zarf tümleci ilk yükleme uygunken, diğer yükleme uymayabilir. Bu anlatım bozukluğu zarf tümleci eksikliği olarak değerlendirilir.
Örnek :
Annem hiçbir zaman kendini düşünmedi, bizim mutluluğumuz için çalıştı.
Annem hiçbir zaman kendini düşünmedi; her zaman bizim mutluluğumuz için çalıştı.
Cümlenin Ögeleri ile ilgili soru çözüm videosu için aşağıdaki videoyu izeleyebilirsiniz:
https://youtu.be/WTWOH0yHxc8
Zarf Tümleci Soruları ile ilgili Test
Aşağıdaki tümcelerin hangisinde zarf tümleci vurgulanmıştır?
A) O günkü bana söylediğin sözü hâlâ unutamadım.
B) En uzun öğrenciyi sınıfın en arka sırasına oturttu.
C) Babama doğum gününde çok güzel bir kol saati aldım.
D) 6 Şubat’taki deprem felaketini kimse unutmadı.
E) Türkiye’nin ticareti diğer ülkeleri zor duruma düşürdü.
Yanıt A
I. Almanya’dan gelirken yeni bir telefon da almıştı.
II. Kuzenimle bayramda bu küçük kafede buluşmuştuk.
III. Doğum gününde tek bir mesaj bile atmamıştı bana.
IV. Öğretmeni ilgiyle dinleyen Can da katıldı konuşmaya.
V. Okulda öğrendiklerimi hayatım boyunca unutmayacağım.
Yukarıda numaralanmış cümlelerin hangisinde zarf tümleci yoktur?
A) I B) II C) III D) IV E) V.
Yanıt C
(I) Teknoloji, insan hayatında son yıllarda büyük bir etki yaratan ve hayatın her alanını kolaylaştıran bir kavramdır. (II) Teknolojinin insan hayatındaki önemi, son yıllarda hızla artış göstermiştir. (III) İnsanlar, dünyanın öbür ucundaki kişilerle bile anlık olarak iletişim kurabilmektedirler. (IV) İnternet, iş dünyasında önemli bir yere sahip olmuştur. (V) Şirketler, internet sayesinde müşterileriyle daha kolay bir şekilde iletişim kurabilmektedir.
Yukarıdaki tümcelerin hangisinde ya da hangilerinde belirteç tamamlayıcısı (zarf tümleci) yoktur?
A) Yalnız I B) Yalnız IV C) II ve III D) IV. ve V. E) I. ve IV.
Yanıt E