Telmih (Anımsatma) Sanatı
Telmih Nedir? Telmih Sanatı Örnekleri Kısaca Özet Bilgi
Herkesçe bilinen bir olayı, bir kişiyi, bir öyküyü ya da atasözünü dolaylı bir biçimde anımsatmaktır.
Bir başka tanımı:
Herkes tarafından bilinen geçmişteki ünlü bir kişiye, bir olaya onu anımsatmaya, işaret etmeye telmih denir.
Bu sanat çağrışıma dayanmaktadır. Anımsatılan nesne ya da kavram uzun uzadıya açıklanmayıp bir iki sözcükle dile getirilir.
Genellikle örneklendirme ve temsil amacına yöneliktir. Bu söz sanatlarında, işaret edilen olay ile anlatılan duygu arasında gizli bir benzetme vardır. Telmihin gerçek malzemesi şiir dışı bilgilerdir. İdeal bir telmih sanatı, ne fazla kapalı ne fazla açık olmalıdır.
Gönlünü Şirin’in aşkı sarınca
Yol almış hayatın ufuklarınca
O hızla dağları Ferhat yarınca
Başlamış akmaya çoban çeşmesi
Yukardaki şiirde bir aşk öyküsü olan “Ferhat ile Şirin” anımsatılmaktadır.
Su ıssız, gölgesiz yolun sonunda
Gördüğün bu tümsek, Anodulu’nda
istiklâl uğrunda, namus yolunda Can veren Mehmet’in yattığı yerdir. Bu şiirde İstiklal Savaşı ( Kurtuluş Savaşı ) anımsatılmaktadır.
“İnsanız, en şerefli mahlûkuz!”
Deyip de pek fazla
Övünmemiz haksız
Atamız elma çaldı cennetten
Biz o hırsızların çocuklarıyız!
(Orhan Seyfi Orhon)
Şair, “Atamız elma çaldı cennetten” dizesiyle okuyucuya Adem’le Havva’nın cennetten kovulmasına neden olan olayı anımsatmakta ve telmih sanatına başvurmaktadır.
* Ne büyüksün ki kanın kurtarıyor tevhidi Bedr’in aslanları ancak bu kadar şanlı idi (Mehmet Akif Ersoy)
Şair, Çanakkale şehitleri için yazdığı bu dizelerde, düşmanla çarpışan Mehmetçikleri Bedir Savaşı ‘ındaki Peygamber askerlerine benzetiyor ve bir olayı anlatırken geçmişteki bir olaydan yararlanıyor.
a Ey dost senin yoluna Canım vereyim Mevlâ Aşkını komayayın Od’a gireyim Mevlâ
(Yunus Emre Divanından)
Bu dörtlüğün son dizesindeki “ateş” anlamına gelen “od” sözcüğü, şöyle bir olayı anımsatmaktadır: İslam inançlarına göre Allah’ın birliğine inanan Hz. İbrahim bir tapınaktaki putları kırdığı için puta tapanlarca ateşe atılmıştı. Fakat ateş birdenbire bir gül bahçesi haline gelmiş, Hz. İbrahim de bu bahçeden gül dererek çıkmıştı. Şair “oda (ateşe) gireyim” sözüyle bu olaya telmihte bulunuyor.
BAŞKA BİR KAYNAK:
Hatırlatma Sanatı
Hatırlatma sanatı olarak bilinen telmih hem mecazın hem de başka ilgilerin yanı başında kurulabilir. Telmih sanatında geçmişin tarihî objelerine gönderilen ilgiler, okuyucunun bilgili olmasını gerektirir. Edebiyat mesleği ile tarih ilminin müşterek bir noktada buluşması, telmih sanatı ile estetik bir yoruma ulaşır. Telmih, şairin ilgi merkezleri gösterir hem de okuyucunun bilgisini ölçer. Ona yeni bilgiler kazandırır.
“Kerem’in sazına cevap veren bu”
Yukarıdaki dizede Aslı ile Kerem‘in yaşadığı unutulmaz ölümsüz aşkı ele alan Kerem ile Aslı adlı halk hikayesi Türk edebiyatının en önemli halk hikayelerinden bir tanesidir.
Sitâre
Seninle konuşurken Sitâre
Aklıma yıldızlar dökülüyor
Bir çaresiz Zühre oluyorsun Bâbil caddelerinde
Ateş gözlü kâhinler koşuyorlar arkandan
Binlerce meş’alenin aydınlığı kımıldıyor saçlarında
Gökyüzü salkım salkım
Zigguratlar tıklım tıklım (Dilâver Cebeci)
- örneğinde Zühre, Babil, Ziggurat kelimeleri, günümüzle tarihi birleştirir.
yunus u bî-çâre dergâhında yârim
sırça minderde diz idim
kırk yama ne ola, siyahında yârim
kırk bohça içinde giz idim
atla şerâre atla
kurtar
kurtar beyanın dilinden (Aykut Ahmet)
- Şâirin, yukarıdaki şiirinde ise telmih, tasavvuf bilgilerini günümüze ulaştırır.