Eski Yunan Edebiyatı
Eski Dönem Yunan Edebiyatının Özellikleri ve Dönemleri
Yunan edebiyatının kökeni, günümüzden yaklaşık 1500 yıl öncesine dayanır. Millet tarihi olarak ise kökenler çok daha eskiye uzanmaktadır. Bunun yanında, günümüze de birçoğu ulaşan edebiyat türlerinin çoğunun örneği, Antik Yunan eserlerinde karşımıza çıkmaktadır. Felsefe alanındaki verilen eserlerle beraber ele alındığında eski dönem Yunun kültür hayatı, Rönesans ve Reform ile ivme kazanan Avrupa medeniyetinin gelişmesine çok önemli katkı sağlamıştır.
Medeniyet tarihi içerisinde Yunan milletinin oluşturduğu devletlerin merkezleri birkaç kez yer değiştirmiş, bu anlamda kültür tarihi de söz konusu değişimden etkilenmiştir. Bu merkezler; Lonia ve Ege havzası ile başlar, sonra Antikite döneminde Atina, Helenistik dönemde İskenderiye ve sonrasında da İmparatorluk dönemlerinde Roma ve Bizans ön plana çıkar.
a) Lonia Dönemi
Bu dönemde Yunan edebiyatının kökeni ile karşılaşmaktayız. Bu döneme ait tespit edilen eserler, belirli bir geleneğe sahip olunduğunu göstermektedir, lonia dönemine ait günümüze de ulaşan ilk eser İlyada ve Odysseia’dır. Bu eserin ardından tarih sahnesini takip ettiğimizde MS 700’lere gelindiğinde lirik şiir ve didaktik şiirlerin verilmeye başlandığı görülmektedir. Bilhassa lirik şiir bu dönemde oldukça rağbet görmüştür. Felsefi alandaki verimli ortama binaen de düz yazı türleri, yine söz konusu dönem içerisinde gelişim göstermiştir.
b) Antikite Dönemi
Antikite Dönemi’nde Yunan medeniyetinin gelişim merkezi Atina olmuştur. Edebiyat alanında bu dönem son derece verimli geçmiştir.
Bilhassa tiyatro ve lirik şiir türlerinde başarılı örnekler verilmiştir.
- Trajedide : Sophokles, Alskhilos ve Eurlpides,
- Destanda: Homeros,
- Fablda : Ezop,
- Komedide: Aristophanes,
- Tarihte: Heredot verdikleri eserler ile bu doneme adlarım yazdırmışlardır.
Eski uygarlıklar söz konusu olduğunda Yunan medeniyetinin felsefede Platon ve Aristoteles ile ortaya koyduğu düşünceler dikkate değerdir. Felsefe alanında atılan bu temeller, yüzyıllar sonra Avrupa’da Rönesans’a can verecektir. Bilhassa edebiyat kuramları ve edebiyat akımları, Yunan felsefesindeki bu verimli dönemlerden önemli ölçüde etkilenmişlerdir.
c) Helenistik Dönem
Helenistik Dönem ile Yunan kültürünün gelişim merkezi İskenderiye hâline gelmiştir. Birçok önemli eser verilmesine rağmen bu dönem eserlerinde dikkati çeken husus, sayıca daha fazla olmasına rağmen nitelik açısından önceki dönem eserlerinin seviyesinde olunamadığıdır. Söz konusu dönem edebiyatı adına zikredilebilecek bir diğer özellik, ortaya çıkan yeni bir tarz olan ve eski şiir türlerinin yeniden hayata geçirilmesini ihtiva eden İskenderiye şiiridir.
ç) Bizans Dönemi
Bizans Dönemi’nde Helenistik kültürün merkezi Roma olmuştur. Bu şehrin beşikliğini yaptığı kültürün dili ise, en parlak dönemini yaşayan Latincedir. Söz konusu dönemde Akdeniz Havzası’nda Yunan kültürü etkinliğini hissettirmiştir. Coğrafya, felsefe ve tarih alanları başta olmak üzere pek çok alanda Yunanca eserler verilmiştir. Ancak, 3. yüzyıldan itibaren belirli bir duraklama içerisine giren Yunan kültür hayatı, pek çok alanda verdiği eserlerde eski orijinalitesini ve verimliliğini kaybetmiştir.
BAŞKA BİR KAYNAK:
Milattan önce IX.yüzyıl ile milattan sonra II.yüzyıllar arasında görülür. Merkezi Atina’dır. Bugünkü Yunanistan, Ege Adaları ve Batı Anadolu’da ürünler verilir. M.Ö. V.ve IV.yüzyıllar, Yunan edebiyatının en güçlü dönemidir. Bu dönem sanat ve düşüncede altın çağ olarak kabul edilir. Yunan edebiyatında epik, lirik, didaktik, pastoral ve satirik türdeki şiirin ilk örnekleri verilmiştir. Trajedi ve komedi türünde tiyatrolar yazılmış ve oynanmıştır. Fabl, tarih, felsefe ve hitabet türünde yapıtlar verilmiştir. Yunan şiiri Homeros‘la ( M.Ö 9.yüzyıl ) başlar. Miada ve Odysseia adlı doğal destanları derlemiştir.
Batı edebiyatının temel kaynakları, eski Yunan edebiyatı ve Latin edebiyatıdır. Milattan önce 9. yüzyıl ile 2. yüzyıl arasında ürünler veren eski Yunan edebiyatı, en parlak devrini 5. yüzyılda yaşamıştır.
Eski Yunan edebiyatının en önemli ürünü, Homeros’un ilyada ve Odysseia adlı destanlarıdır. Bu destanlarda anlatılanlar ve Yunan mitolojisi, sonradan ortaya konulan birçok eser için esin kaynağı olmuştur. Günümüz Batı edebiyatında bile söz konusu ürünler, türlü sanatçılar için kaynak olma niteliğini sürdürmektedir.
Eski Dönem Yunan Edebiyatı Filozofları ve Sanatçıları
Hesiodos ( M.Ö 8.yüzyıl ), didaktik şiirin kurucusudur. “İşler ve Günler” yapıtı, köy yaşamını anlatır.
Sappho ( M.Ö 6.yüzyıl ) lirik şiirin ilk örneklerini vermiş, bu şiirlerde aşk temasını işlemiştir.
Aisopos ( M.Ö 6.yüzyıl ) fabl türünde yazdığı yapıtlarıyla tanınır.
Aiskhylos ( M.Ö 525-456 ) trajedi I eriyle tanınır. Trajedideki aktör ve koronun yanına İkinsci aktörü de eklemiş, gelenekleri ve ahlakı savunmuştur. Önemli trajedileri ; Persler, Thebaiye Karşı Yediler, Yalvaran Kızlar, Zincire Vurulmuş Promethus’tur.
Sophokles (M.Ö. 495-406 ), trajedileriyle tanınır. Trajediye üçüncü aktörü de eklemiş, yapıtlarında kadere karşı çıkan, onunla mücadele eden kahramanları anlatmıştır. Önemli trajedileri; Kral Oidipus, Trakhisli Kadınlar, Elektra, Antigone’dir.
Euripides (M.Ö 480-406 ), trajedileriyle tanınır. Trajedilerinde diyaloga daha çok yer vermiş, koronun rolünü azaltmıştır. Önemli trajedileri; Andromakhe, Orestes, İphigeneia Touris’te, Hippolystos’tur.
Aristophones ( M.Ö 445-385 ), komedi türünde yazdığı yapıtlarıyla tanınır. Önemli komedileri; Eşekarıları, Kurbağalar, Bulutlar. Atlılar. Barış’tır.
Demosthenes ( M.Ö 384-322 ), hitabet ( söylev ) türündeki yapıtlarıyla tanınır. Eflatundun öğrencisi olan sanatçının, Exordia adlı yapıtının yanında konuşmaları ve mektupları günümüze ulaşmıştır.
Heredotos ( MÖ 482-425 ), tarih türünde yazdığı ürünlerle tanınır.
Sokrates ( M.Ö 469-399 ), felsefecidir. Yazılı yapıtı olmayan Sokrates, yenilikçi olduğu için Aristophanes’in eleştirilerine uğramıştır.
Eflatun ( M.Ö 429-347 ), felsefecidir. İdealizmin kuramcısıdır. Atina Akademisi’ni kurmuştur. Önemli yapıtları; Devlet, Kanunlar, Sokrates’in Savunması,
Ziyafet ve Kriton’dur.
Aristoteles ( M.Ö 384-322 ), felsefecidir. Eflatun’un öğrencisidir. Büyük İskender’i yetiştirmiştir. Başlıca yapıtları; Politika. Söz Söyleme Sanatı,
Organon, Nİcamakus Engi’dir.
Theokritos ( M.0.3.yüzyıl), pastoral şiirin kurucusudur. Yunan Çobanıl Şiirleri, en önemli yapıtıdır.
Eski Yunanistan’da aşağıda sözü edilen sanatçılar dışında; felsefe alanında Sokrates, Platon (Eflatun), Aristoteles; tarihte Herodotos; söylevde Demosthenes gibi kişiler ün
kazanmıştır.
ÖNEMLİ SANATÇILARI: