NEVİ-ZADE ATAYİ
NEV’Î-ZÂDE ÂTÂYÎ (1583- 10.1.1635)
40 Dîvan ve mesnevi şâiri. İstanbul’da doğdu. Babası, XVI’-ıncı asrın âlim ve şâirlerinden olan Nev’î’dir. Asıl adı Atâul-lah’tır. Başta babası olmak üzere devrinin ileri gelen bilginlerinden ders alarak medreseyi bitirdi (1603). Müderris oldu (1605). Rumeli illerinde kadılık yaptı. Usküp kadısı iken azledilince (1634) İstanbul’a döndü ve bir yıl sonra Öldü, Şeyh Vefa Camii Mezarlığı’nda, babasının yanına gömüldü.
Atâyî’nm Dîvan’ı da olmakla birlikte asıl şöhretini Ham-se’si ile yapmıştır. Sâde ve akıcı bir dil ile yazılmış olan bu mesnevilerde, Sâkî-nâme dışındakilerde dinî, ahlâkî ve mahallî konulardan meydana gelen küçük hikâyeler anlatılır. Hamse’yl meydana getiren bu mesnevilerin içinde İstanbul’a âlt tasvirler İle yerli hayâtı anlatan özellikler bulunur. Bu özelliklerinden dolayı Atâyî’nin eserlerinin mesnevi edebiyatımız İçinde özel bir yeri vardır. Yazma nüshalarının bolluğu eserlerinin çok okunduğunu göstermektedir. Bir diğer önemli esen deTaşkoprülu-zâde’nın (ol. 1561) yazdığı Arapça biyografik eser olan Şekâyıku’n-nu’mâniyye yazdığı ıkı ciltlik zeyildir. (Taşkoprülü-zâde’nın esen osman Gâzî’den Kanunî Sultan Süleyman devri ortalarına kadar gelmiş geçmiş bilgin ve şeyhlerin hayatları hakkında bilgi verir.) Atâyî’nin zeyli oldukça ağır bir dil ile yazılmış olmasına rağmen, edebiyat tarihimiz için çok önemli bir kaynaktır.
Eserleri:
Hamseyi meydana getiren Mesneviler: 1. Nefha-tü’l-ezhar, 2. Sohbetü’l-ebkâr, 3. Âlem-nümâ ( = Sâkî-nâme), 4. Heft-hân, 5 Hilyetü’l-efkâr (Noksandır)
Diğer eserleri:
1. Dîvan, 2 Şekâyık Zeyli (1557-1635 yılları arasında ölen âlimler ve şeyhlerin biyografisi hakkındadır 1631-1634 yılları arasında yazılmıştır. 1851’de basıldı). [Hılyetü’l-efkâr’ı Agah Sırrı Levend neşretti (1948). Heft-hân’ı da Turgut Karacan yayımladı (1975)., 3 El-Karlü’l-Hasan fiCevabü’l-Kavli-man (Arapça, nesir, fıkıhla ilgili).]
