Fiil Çatısı Konu Anlatımı ve Örnekler

Türkçede fiillerin cümle içinde nesne alıp almamalarına ya da aldıkları özneye göre gösterdiği özelliğe çatı denir. Yüklemi fiil olmayan cümlelerde çatı aranmaz. Fiiller çatısı bakımından temelde ikiye ayrılır:

A. NESNESİNE GÖRE FİİLLER

1. Geçişli Fiil

2. Geçişsiz Fiil

3. Oldurgan Fiil

4. Ettirgen Fiil

B. ÖZNESİNE GÖRE FiilLER

1. Etken Fiil

2. Edilgen Fiil

3. Dönüşlü Fiil

4. İşteş Fiil

A. NESNESİNE GÖRE FiilLER

1. Geçişli Fiil

Cümlede nesne alabilen fiillerdir. Yükleme sorduğumuz “neyi, kimi, ne” sorularının cevabı cümlede nesne olur. Öyleyse fiilin nesne alıp almadığını fiile “neyi, kimi, ne” sorularından birini sorarak

öğrenebiliriz.

Örnek: Şiraz Şahı Süruri Şah ile bunun eğlencesi Yehud adlı Keşiş’in çocukları olmaz.

Keşiş bahçesinde bir güzel gördüm.

Uyarı: Geçişli fiillerde cümlede her zaman nesne bulunmayabilir. Burada önemli olan fiilin nesne

olabiliyor olmasıdır.

2. Geçişsiz Fiil

Nesne alamayan fiillerdir. Bu fiiller “neyi, kimi ve ne” sorularına cevap vermez.

Örnek: İkisi birer hırka giyip seyahate çıkarlar.

3. Oldurgan Fiil

Geçişsiz fiiller “-dır, -r, -t” ekleriyle geçişli duruma getirilir. Bu fiillere “oldurgan fiil” denir.

Örnek: Aslı Kerem’e güldü. Kerem Aslı’yı güldürdü.

4. Ettirgen Fiil

Ettirgen çatı, geçişli fiillerin geçişlilik derecesini artıran ve geçişli fiillere başkasına yaptırma anlamı veren çatıdır. Ekleri “-dır,-r,-t” dir.

Örnek: Kerem manastırda türkü söylerken kız kendisini tanır ve manastırdan koğdurur.

Kerem manastırda türkü söylerken kız kendisini tanır ve manastırdan koğdurtur.

Konaktan kiliseye giden yolun etrafını kapattırır.

B. ÖZNESİNE GÖRE FİİLLER

Türkçede fiiller, aldıkları öznenin türüne göre dörde ayrılır.

1. Etken Fiil

Etken fiilin yüklem olduğu cümlede özne, yüklemde bildirilen fiili doğrudan yapar. Aşağıdaki cümlelerde fiiller, özneler tarafından doğrudan yapıldığı için etkendir.

Örnek: Bir sonuç alamayınca Kerem, Aslı’ya da aşk vermesi için, Tanrı’ya yalvarır.

Erzurum’da bir Rum kızı, Aslı’nın Kayseri’ye gittiğini Kerem’e haber verir.

2. Edilgen Fiil

Edilgen fiilin yüklem olduğu cümlede özne, yüklemde bildirilen fiilden etkilenen durumundadır. Edilgen fiil, “-n” ve “-l” ekiyle türetilir ve cümlede “başkası tarafından yapılma” anlamı vardır. Edilgen fiilin yüklem olduğu cümlede özne “sözde özne” olarak adlandırılır.

Örnek: Namaz kılınır.

Yere güzel bir sofra serilir.

3. Dönüşlü Fiil

Dönüşlü fiilin yüklem olduğu cümlede özne, yüklemde bildirilen fiili doğrudan yapar; yaptığı bu

işten yine kendisi etkilenir. Dönüşlü fiil, “-n” ve “-I” ekiyle türetilir. Dönüşlü fiilin yüklem olduğu cümlede

“kendi kendine yapma” anlamı vardır.

Örnek: Aslı Kerem için süslenir.

Kerem Aslı’yı elinden kaçırdığı için dövünür.

4. İşteş Fiil

Gerçekleşmesi için birden fazla öznenin gerektiği fiillerdir. Fiil ve gövdelerine “-ş” eki getirilerek yapılır.

İşteş fiiller karşılıklı ve birlikte yapma anlamı verir.

Örnek: Yolda bir Derviş’le karşılaşırlar.

Kerem Aslı’ya bu dünyada kavuşamayacağını düşünür.

Bir bucakta, gizli bir buluşma ayarladı.

Kerem ile Aslı kavuşamamanın verdiği hüzünle ağlaşır.

Ötüşen bülbüller bu sevdanın türküsünü söyler.

Üzerinde hüzünlü martılar uçuşuyordu.