Asonans
Ünlü ve Ünsüz Harflerle Sağlanan Ahenk Aliterasyon ve Asonans
Mısra içinde ve komşu mısralar arasında bir ahenkle tekrarlanan ünlüler asonans, ünsüzler aliterasyon oluşturur. Asonans ve aliterasyonun iç kafiye, yarım kafiye, ünlü- ünsüz kafiyesi, seci, cinas gibi farklı terimlerle de ifade edilmesi yanlıştır.
Asonans ve aliterasyonun harf sayısında da ölçüt adına bir müşkil (problem) vardır. Acaba bir harfin kaç defa tekrar edilmesi gerekir (3, 4, 5, 7) ki asonans ve aliterasyon meydana gelsin? Bir mısrada en az üç harf benzerliği, böyle bir ahenk oluşturabilir. Çok fazla harf benzeşmesi kakafoni yaratır. Asonans ve aliterasyon günlük dilin imkânlarındandır. Bunlar, doğal olduğu zaman, zorlama görülmediğinde, etkilidir.
Aydan
Yamuk yamuk gelen
Bir yumuşak yumruktur
Yağmur size (Sezai Karakoç)
- İç içe girmiş pek çok şiirde ahenk unsuları vardır ki bunlar içinde asonans ve aliterasyon, diğer uyum sistemlerini destekler.
- Ahenk yapıları, ortak bir estetik etki ile kulaklara ulaşır.
- Vezin, kafiye, redif, tekrarlar, asonans, aliterasyon vs. bütünlük içinde melodiyi ve armoniyi oluşturur.
- Edebî değer olarak tek başına asonansı veya aliterasyonu ele almak, yalnızca istatistiki bilgi olarak doğrudur; başlangıç için bir edebî bilgi ayrıntısıdır. Asonans ve aliterasyonu, diğer ahenk unsurları ile birlikte düşünmek, şiirin ses bakımından edebî değerini bir bütün yapı hâlinde algılamamızı gerektirir. Ortaya çıkan orkestrasyon etkisi; vezin, kafiye, redif, nazım şekli, nazım birimi gibi bir zeminde sesin tonu, vurgusu, şiddeti, telaffuz süresi, rengi, ritmi, taklit ve yansısı, çağrışımı, çıkak noktasında teşekkül (oluşum) kaynağı, durağı, kırılma noktası, harflerin birbiri yanında kullanılmasından doğan ses değeri, tekrarı vs. bir estetik terkip oluşturur, işte bu düzlemde asonans ve aliterasyon, bir edebî değere ulaşır.
Örnek:
Bin yıldan uzun bir gecenin bestesidir bu
Bin yıl sürecek zannedilen kar sesidir bu (Yahya Kemal Beyatlı)
Sessiz Gemi Şiirindeki Asonans ve Aliterasyon
Yahya Kemal Beyatlı’ya ait olan “Sessiz Gemi” adlı şiirde aliterasyon ve asonans gibi ahenk unsurlarını inceleyelim. Bu şiir iç ahenk bakımından oldukça zengindir. Bazı ünlü ve ünsüz harfler tekrar edilerek bu iç ahenk sağlanmıştır. Birinci beyitte gemi- giden, günü –gelmişse kelimelerinde “g” ünsüzü tekrar edilerek aliterasyon yapılmış. İkinci beyitte yolcusu- yol, yokmuş kelimelerinde “y “ sesi tekrar edilerek yine aliterasyon yapılmıştır. Diğer dizelere bakıldığında ise yine bu iç ahengin var olduğu görülmektedir. Ayrıca Yahya Kemal, şiirlerinde musikiyi en iyi kullanabilen sanatçılarımızdandır.