Nazım Birimi
Nazım Birimi Nedir?
Nazım birimi, nazım şeklinin, anlamı ve ifade takdimi tamamlanmış en küçük parçasıdır. Onlar birleşerek manzumeyi oluştururlar. En küçük parça ifadesi, divan edebiyatında farklı, halk edebiyatında farklı, Yeni Türk Edebiyatı’nda farklı yorumlara sebep olmaktadır. Bu yorumlar, nazım şekilleri ile birlikte düşünüldüğü zaman bir mânâ kazanır.
Nazım Birimi Özellikleri Nelerdir?
- Divan Edebiyatında nazım birimi, “beyit”tir ancak, nazım şekillerine göre nazım birimleri de değişir: Gazel, kaside, mesnevi, kıta nazım birimi beyittir.
- Terkib-i bent, terci-i bent, rubai, tuyuğ. şarkı, musammat (murabba, terbi, muhammes, tardiyye, tahmis, taştir, müseddes, tesdis, müsebba ve tesbi, müsemmen ve tesmin, mütessi ve tetsi, muaşşer ve taşir) nazım şekillerinde nazım birimi bent‘tir.
- Halk Edebiyatı’nda nazım birimi dörtlük’tür.
- Yeni Edebiyatta nazım birimi, genellikle mısranın birim olarak kabul edildiği anlayışı yaygındır.
- Yeni nazımda birimin (Divan Edebiyatı’nda beyit, Halk Edebiyatı’nda dörtlük gibi) herhangi bir bent olmasına imkân ve lüzum kalmamıştır. Birim, doğrudan doğruya mısradır. Mısra, her vakit bir mana tanrılığında olmayacağı için ona sadece, yerine ve manzumenin havasına uygun ses bütünlüğü aramak kâfidir.
- Yeni Türk Edebiyatı’nda nazım birimini “mısra” olarak kabul eder: Nazım biçimlerinde ölçü olarak kullanılan parçaya nazım birimi denir. Divan şiirinde nazım birimi beyit (kimi biçimlerde dize), halk şiirinde dörtlük ve yeni Türk şiirinde dizedir. Nazım birimi için ölçüt olarak kullanılan anlamın yanında ikinci bir ölçüt daha belirir. Bu ölçüt, nazım biriminin, nazım şekillerinde ölçü olmasıdır.
- Nazım biriminin “anlamı tamamlanmış” ifadesi, tam olarak açık bir hüküm değildir. Bu anlamın cümlenin anlamında “hüküm bildiren” anlam mı yoksa bir kelime veya kelime gruplarında görülen bağımsız bir anlam mı olduğu belli değildir.
- Eğer tamamlanmış bir cümlede anlam kastediliyorsa Yeni Türk Edebiyatı’ndaki hemen her mısranın tamamlanmış bir cümle olması gerekir. Eğer cümle anlamı ölçüt alınmıyorsa o zaman tek kelimelik, hatta tek harflik bazı mısraların da bir “birim”(nazım birimi) olarak anlamı temsil etmesi gerekir.
- Yeni Türk Edebiyatı’nda nazım birimi; mısra, beyit, üçlük, dörtlük ve bent olarak kabul edilmelidir.
- Bu dönemde, halk şiirini sürdüren örneklerde dörtlük nazım birimi; divan şiirini devam ettiren örneklerde beyit nazım birimi olarak kullanılmıştır.
- Batıdan alınan sone, triyole, terzarima ve serbest şiir örneklerinde ise nazım birimi meselesi mısra, beyit (ikilik), üçlük, dörtlük ve bent olarak karşımıza çıkar.
Ne hasta bekler sabahı
Ne taze ölüyü mezar
Ne de şeytan bir günahı
Seni beklediğim kadar (Necip Fazıl Kısakürek)
Bu dörtlükte nazım birimi asla mısra olamaz. Bir beyitte bile anlam tamamlanmadığı için nazım birimi beyit de olamaz. Bu şiirin nazım birimi dörtlüktür.
Denizlerden
Esen bu ince hava saçlarınla eğlensin.
Bilsen,
Melâl-i hasret ü gurbetle ufk-ı şâma bakan
Bu gözlerinle bu hüznünle sen ne dilbersin!
Ne sen,
Ne ben,
Ne de hüsnünde toplanan bu mesâ,
Ne de âlâm-ı fikre bir mersâ
Olan bu mâî deniz,
Melali anlamayan nesle âşinâ değiliz. (Ahmet Haşim)
Bu örnekte de anlam, her mısrada tamamlanamaz. Bu şiirin nazım birimi nedir? Eğer esas alınan “anlamı tamamlanmış” ifadesinden cümle kast ediliyorsa nazım birimi, ilk iki mısrada beyit; üçüncü, dördüncü ve beşinci mısralarda üçlük; altıncı, yedinci, sekizinci, dokuzuncu, onuncu, on birinci mısralarda ise altılık veya orijinal bir bent olarak belirlenebilir.
- Nazım birimi, bir nazım şeklinin anlamı tamamlanmış en küçük parçası ise, şiirde anlamın çok değişik ölçülerle tamamlandığına şahit olunur.
- Divan şiirindeki müfret ve mısra-ı azadeler, bir mısralık şiirlerdir. Divan şiirindeki beyitlerde anlamın iki mısrada tamamlandığı görülür.
- Yeni Türk Edebiyatı’nda sonelerde ve İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı‘nda yazılmış bazı şiirlerde üç mısralık nazım birimleri kullanılmıştır.
- Halk edebiyatındaki nazım birimine en önemli örnek ise, manilerdir.
- Yeni Türk Edebiyatı’nda dörtlük kabul edilen nazım birimi mısradır, beyittir, üçlüktür, dörtlüktür ve bazı örneklerde dörtlüğü de aşan hacimde birimler mevcuttur.