Dilin İşlevleri
Dilin İşlevleri Nelerdir?
Dilin Göndergesel İşlevi
Dilin, iletiyi olduğu gibi ifade etmesi/anlaşılması için kullanılmasına denir. Bu, başka bir ifadeyle dilin bilgi verme işlevidir. Bu işlevde kullanılan sözcükler genellikle gerçek anlamda (temel anlam) kullanılır.
─ Kulübenin kapısında üstü başı perişan durumda bir ihtiyar belirdi.
─ Bu ay, enflasyon 1.02 puan daha geriledi.
─ Edebiyat dersinden çok yüksek puan almış.
─ Toplantı sona ermeden salonu terk etti.
─ Denize açılalı üç saat olmuştu ve henüz balık yakalayamamıştık
Dilin Heyecana Bağlı İşlevi
Dilin, iletiyi göndericinin duygu ve heyecanlarını dile getirme amacıyla kullanılmasına denir. Bu işlev, göndericinin kendi iletisine karşı tutum ve davranışını belirtir. Bu işlevde çoğunlukla duygular, heyecanlar, korkular, sevinç ve üzüntüler dile getirilir. Dilin göndergesel işlevinde nesnellik, heyecana bağlı işlevinde öznellik söz konusudur.
─ Sana nasıl teşekkür edeceğimi bilemiyorum.
─ Yazık, güvendiğim dağlara kar yağdı!
─ Bu davranışını doğru bulmuyorum, ben bunu hak etmedim!
─ Neden kimseyi dinlemiyor, hep burnunun dikine gidiyorsun?
Dilin Alıcıyı Harekete Geçirme İşlevi
İletinin, alıcıyı bir eylemde bulunmaya yöneltmek üzere kullanılmasına denir. İletinin bir çeşit çağrı işlevi gördüğü bu işlevde amaç, alıcıda bir tepki ve davranış değişikliği oluşturmaktır. Cümleler genelde emir kipiyle çekimlenir.
─ Ellerini başının üzerine koy ve yere yat!
─ Televizyonun sesini biraz kısıver.
─ Bir fidan dik, geleceğini kurtar!
─ Soruyu çözmek için tahtaya gel!
Dilin Kanalı Kontrol İşlevi
Dilin, alıcıyı denetlemeye, kanalın iletişime uygunluğunu anlamaya yönelik kullanılmasıdır. Gönderici ile alıcı arasında iletişimin devam ettirilmesi olgusu ağır basar. Cümleler genelde soru cümlesi şeklindedir.
─ Bahçedeki kiraz ağacını gösterebilir misiniz?
─ Ne dediğimi anlayabiliyor musun?
─ Verdiğim işleri yaptınız mı?
─ Şiirleri anlamayan var mı?
Dilin Dil Ötesi İşlevi
Dilin, iletiyi dille ilgili bilgi vermek üzere kullanmasına denir. Dilin dil ötesi işlevinde iletiler, dili açıklamak ve dil bilgisi ile ilgili bilgi vermek için düzenlenir. Dil bilgisi ile ilgili bilgiler, dilin bu işlevi sayesinde alıcıya aktarılır.
─ Yüklemi çekimli bir fiilden kurulu cümlelere, fiil cümlesi denir.
─ Eş görevli sözcük ve söz öbeklerinin arasına virgül konur.
─ Bazı edatlar, kendilerinden önceki sözcükle öbekleşir.
─ Cümlelerde bildirilen işi yapan ögeye özne denir.
Dilin Sanatsal İşlevi
Dilin, iletinin bizzat kendisini anlatması için kullanılmasına denir. Dil bu işlevde kullanıldığında gönderge, iletinin kendisidir. Bu durumda ileti, kendi dışında herhangi bir şeyi ifade etmez, yansıtmaz. Bu iletide kelimeler, sözlük anlamlarıyla algılamaya çalışılmamalıdır. Sanatsal işlev doğrudan doğruya imge ve çağrışıma dayalıdır. Bu işlemin olduğu metinlerde mecaz ve söz sanatları fazladır.
Zeytin ağaçları söğüt gölgesi
Bende çıkar güneş aydınlığa
Bir nişan yüzüğü, bir kapı sesi
Seni hatırlatıyor her zaman bana
Zeytin ağaçları, söğüt gölgesi
Zambaklar en ıssız yerlerde açar
Ve vardır her vahşi çiçekte gurur
Bir mumun ardında bekleyen rüzgâr
Işıksız ruhumu sallar da durur
Zambaklar en ıssız yerlerde açar
Örnek Soru:
I. Dil, göndergeyi olduğu gibi ifade etmesi için düzenlenerek oluşturulmuşsa göndergesel işlevdedir.
II. Dil, eylemin yapılıp yapılmadığını denetliyorsa kanalı
kontrol işlevindedir.
III. Dil, imge ve çağrışımlarla kullanılıyorsa şiirsel işlevdedir.
IV. Dil, alıcıda bir davranış değişikliği yapmaya yönelikse
dil ötesi işlevdedir.
V. Dil, çeşitli duyguları ifade etmek için kullanılıyorsa heyecana bağlı işlevdedir.
Numaralanmış cümlelerin hangisinde bilgi yanlışı vardır?
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
ÇÖZÜM: A, B, C ve E seçeneklerinde dilin işlevleriyle ilgili verilen bilgiler doğrudur. D seçeneğinde verilen,“alıcıda davranış değişikliği yapmaya yönelik” işlev, “alıcıyı harekete geçirme işlevi”dir.
Örnek Soru 2:
Aşağıdaki dil ile ilgili ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Toplumdaki kişilerin iletişimini sağlayan en önemli unsurdur.
B) Dilin işlevleri amaçlarına göre şekillenir.
C) Dil, kültürden bağımsız olarak var olur.
D) Dil, bireye bilgi edinme yetisi kazandırır.
E) Dil, toplumu tarihi köklerine götürebilen yegâne araçtır.
ÇÖZÜM: A seçeneğinde dilin iletişim yönü, B seçeneğinde işlemlerinin çıkış noktası, D seçeneğinde bilgilenme işlevi, E seçeneğinde ise tarihsel bir araç olmasından bahsedilmiştir. Ancak C seçeneğinde dilin kültürden bağımsız oluşu ifade edilmiş olup bu ifade dille ilgili yanlış bir yargıdır. Bu nedenle cevap C seçeneğidir.
