Frigyalılar
Frigyalılar Uygarlığı (Frig Medeniyeti)
M. Ö. 1200’lerde yaşanan Deniz Kavimleri Göçleri sırasında Anadolu’ya Makedonya ve Trakya havzasından boğazlar yoluyla gelmişlerdir. Hititlerin yıkılışa itilmesiyle birlikte Hitit hâkimiyetindeki şehirlerin büyük bir kısmına hâkim olmuşlardır. Orta Anadolu’da özellikle Ankara ve Eskişehir havzasına yerleşen bu kitleler M. Ö. 750’de Kral Gordios önderliğinde “Gordion” (Yassıhöyük) başkent olmak üzere devletlerini kurmuşlardır.
Ankara, Çorum, Yozgat, Afyonkarahisar ve Eskişehir bölgelerinde hüküm süren Frigler Gordion’dan başka Kızılırmak yayı içinde ve güneyindeki Alacahöyük, Boğazköy, Pazarlı, Kültepe, Eskiyapar, Maşathöyük gibi şehirlere sahip olmuşlardır. Temel geçim kaynaklarını tarımsal faaliyetler oluşturmakla birlikte hayvancılık ve özellikle Lidyalılarla ve Asurlularla ticari faaliyetlerde de bulunmuşlardır. Friglerde tarım başta inanç ve hukuk alanında olmak üzere hemen her noktada kendisini hissettirmiştir.
Öyle ki Frig kralları tarıma yönelik sert hukuk kuralları koymuş; öküzünü öldürenin veya sabanını kıranın cezası ölüm kabul edilmiştir.Dokumacılık gelişme göstermiştir. Tapates adı verilen halı ve kilim örnekleri mevcuttur. Fibula adı verilen çengelli iğneye benzer bir aracı geliştirmişlerdir. Edebiyat alanında dilleri ve yazı sistemleri tam olarak çözülemese de dünyada ilk fabl örneği de Friglere aittir. Kralları için Tümülüs adı verilen kaya mezarları yapmışlardır. Megaron tipi ev mimarisini kullanmışlardır.
Frigyalıların (Frigler) Özellikleri Nelerdir Hakkında Bilgi Maddeler Halinde
• Sakarya Irmağı çevresinde görülen Friglerin başkenti Gordion’dur. (MÖ 1 200-767)
• Tapates adıyla bilinen halı ve kilimleri ile ön plana çıkmışlardır.
• Tarım ve hayvancılıkla uğraşmışlardır. Kanunları tarımı korumaya yöneliktir. (Öküz öldürmenin, saban kırmanın cezası ölümdür.)
• Çok tanrılı inanışta Hititlerden etkilenmişlerdir.
• Kibele tabiat tanrıçasıdır.
• İlk fabl denilen hayvan, öyküleri ve ilk fibula denilen çatal iğneyi bırakmışlardır.
» Friglere Kimmerter son vermişlerdir.
Frigya Devletinin Kurulması
Frigyalılar, Hitit İmparatorluğu’nun ortadan kalkmasından sonra Güneydoğu Avrupa’dan Anadolu’ya gelip yerleşmişlerdir. M.Ö 8. asırda başkenti Gordion olan güçlü bir devlet inşa etmişlerdir. Elimizde Frigya Krallığı ile ilgili fazla bir kaynak ve bilgi yoktur. Bu krallıkla ilgili bilgileri çoğunlukla Yunan ve Roma kaynaklarındam edinmekteyiz. Bu bilgilere göre, Frigya krallığının kurucusu Gordios; en meşhur kralı da oğlu Midas’tı.
Doğu kaynakları da Muşkili Mita’nın (Midas) doğuda Asurlulara karşı mücadele verdiğinden bahseder. Fakat Frigya Krallığı, Kafkaslardan Anadolu’ya giren Kimmerlerin saldırıları sonucunda MÖ 700’lü yıllarda yıkılmış ve Frigler batıda Lydia; doğuda ise ilk önce Med daha sonra Pers hâkimiyetine girmişlerdir. Hint-Avrupa diline mensup bir dil konuşan Frigler, Yunan alfabesinden uyarladıkları bir yazı kullanıyorlardı.
Not: En önemli tanrıça Kybele idi; Güneş Tanrısı Sabazios ve Ay Tanrısı Men de en tanınmış Frig tanrılarındandır.
Kral Midas zamanı en parlak dönemidir. Tarım, hayvancılık ve kuyumculuk ile uğraşmışlardır. Tarımı korumak için sert kanunlar yapmışlardır. “Tapates” adı verilen halı ve kilim dokumacılığı gelişmiştir. Frigler, diğer Anadolu medeniyetleri gibi çok tanrılı dinlere inanmışlardır.
Tarım toplumu olan Friglerin dini inanışlarında tarımın etkisi görülmüştür. En önemli tanrılarından biri toprak ve bereket tanrıçası “Kibele” dir. Fenikelilerin alfabesini kullanan Frigler, edebiyat alanında hayvan hikayeciliğinin (FABL) öncüsü olarak kabul edilir. Frigler, M.Ö. 676’da Kimmerlerin saldırılarıyla yıkılmışlardır.
Friglerde Din ve İnanış
Çok tanrılı inancın görüldüğü Friglerde en büyük tanrı; Toprak ve Bereket Tanrıçası “Kibele” kabul edilmiştir. Diğer tanrılar arasında Kibele’nin sevgilisi Attis, Güneş Tanrısı Sabazios ve Ay Tanrısı Men yer almaktadır. Ölülerini kaya mezarlarına ya da “Tümülüs” adı verilen gömme mezarlara defnetmişlerdir. En önemli tümülüsleri “Midas Tümülüs’ü” veya diğer adıyla “Büyük Tümülüs’tür. ”
Tümülüsler üzeri büyük toprak tümseklerle örtülü, ardıç ve sedir ağacı gibi kütüklerle yapılmış mezar odalarını içeren mezar yapıları olup buralara başta krallar ve aileleri olmak üzere asil zenginler türlü ölü armağanlarıyla birlikte gömülmüştür. Gordion’dan başka en önemli Frig tümülüsleri Orta Anadolu’nun Güney Batısında Afyon, Eskişehir yöresinde ve Ankara civarında bulunmuşlardır.
Frigyalılarda Ekonomi ve Sanat
Dokumacılıkta gelişen Frigler “Tapates” adı verilen kilimler ve halılar dokumuşlardır. Tarihte ilk hayvan hikâyeleri (Fabl) örneklerini vermişlerdir. “Fibula” adıyla ilk çengelli iğneleri icat etmişlerdir. Müzik alanında da gelişmiş olan Frigler ilk defa “pan flütü” yapmışlardır. Kaya mimarisinde, maden işçiliğinde ve ahşap üzerine oyma-kakma sanatında ilerlemişlerdir.
Kaya mimarisinde en güzel eserlerini Eskişehir’de yer alan kaya mezarı olan “Midas (Yazılıkaya) Anıtı” ve “Gerdekkaya Kaya Mezarı” oluşturmaktadır. Dünyanın harf sistemine dayalı ilk alfabesi olan Fenike alfabesini kullanmışlardır. M. Ö. 676’da Kafkasya üzerinden gelip önce Urartular’ı güçsüzleştiren daha sonra Kızılırmak’a kadar gelen Kimmerler tarafından yıkılmışlardır