Anlatıcı, yazarın eserini okuyucuya ileten bir figürdür. Burada dikkate değer bir ayrım vardır: Yazar ile anlatıcı arasında bir ayrım bulunur. Anlatıcı, yazar tarafından oluşturulan kurgusal bir karakterdir.
Anlatıcı, eserin dünyasındaki olayları, karakterlerin yaşadığı sorunları, kahramanları, mekanları ve zamanı bilir ve bu bilgileri okuyucularla paylaşır.
Edebi metinlerde anlatım genellikle birinci kişi anlatıcı veya üçüncü kişi anlatıcı perspektifinden sunulur. Bu, hikayenin karakterin bakış açısından veya dışarıdan bir gözlemci tarafından aktarılabileceği anlamına gelir. Ayrıca, üç farklı bakış açısı olan hâkim, kahraman ve gözlemci bakış açılarına da değinilir.
Hâkim bakış açısı, tüm karakterlerin düşünce ve duygularını bilen ve genellikle 3. şahıs anlatımını kullanarak anlatılan bir tarzdır. Kahraman bakış açısı, hikayenin bir karakter tarafından anlatıldığı ve bu karakterin duygularına odaklandığı birinci kişi anlatımıdır. Gözlemci bakış açısı ise, olayları ve karakter davranışlarını tarafsızca aktaran bir anlatımı ifade eder.
Anlatıcı, bu farklı bakış açıları aracılığıyla hikayenin derinliklerine iner, karakterlerin iç dünyalarını ve karşılaştıkları sorunları detaylı bir şekilde sunar, bu da okuyucunun daha zengin bir deneyim yaşamasını ve eserin temasını daha iyi anlamasını sağlar.
Hikaye ve roman türündeki edebi eserlerde, anlatıcı karakterin veya varlığın, karşılaştığı insanlar, varlıklar ve olaylar karşısında sergilediği tutum ve algılama biçimi; sahip olduğu dünya görüşü, hayat tecrübesi, kültürel birikim, yaş, mesleki altyapı, cinsiyet, psikolojik durum ve bulunduğu mekana bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Edebiyatın bu alanında, anlatımın gerçekleştirilme biçimine ilişkin olarak dört temel bakış açısı ve anlatıcı türü bulunmaktadır:
1) Hakim Bakış Açısı (Tanrısal İlahi Bakış Açısı): Bu bakış açısı, anlatıcının hikayede gerçekleşen her olayı, tüm karakterlerin düşünce ve duygularını bilen bir konumda olmasını ifade eder. Anlatıcı, bu durumda olayların içinde yer almadan, her şeyi gören ve bilen bir pozisyona sahiptir.
2) Kahraman Bakış Açısı: Bu bakış açısında anlatıcı, hikayenin merkezindeki karakterdir ve olayları kendi perspektifinden, kişisel deneyim ve duyguları çerçevesinde aktarır. Dolayısıyla, hikaye kahramanın gözünden anlatılır.
3) Gözlemci Bakış Açısı: Gözlemci bakış açısında, anlatıcı hikayenin içinde yer alan bir karakter değildir, fakat olayları dışarıdan izleyen ve bunları tarafsız bir şekilde aktaran bir konumdadır. Anlatıcı, karakterlerin iç dünyasına tam olarak nüfuz edemez.
4) Çoğulcu Bakış Açısı: Bu bakış açısı, birden fazla karakterin perspektifini ve düşüncelerini içerir. Anlatıcı, hikayeyi farklı karakterlerin gözünden, onların duygu ve düşüncelerini de aktararak çok yönlü bir şekilde anlatır.
Bu çeşitli bakış açıları ve anlatıcı türleri, eserin derinliği, karakterlerin iç dünyasının yansıtılma biçimi ve olay örgüsünün aktarılmasında büyük bir rol oynar. Her biri, okura eseri farklı bir perspektiften değerlendirme ve anlama imkanı sunar.
