Deyim ve Atasözlerinin Yanlış Kullanılması
Deyim ve Atasözlerinin Yanlış Kullanımı Nedir
Deyimlerimiz ve atasözlerimiz kalıplaşmış kendine özgü sözler olduğu için sözcüklerin yeri değiştirilemez, bir sözcüğün yerine başka bir sözcük getirilemez. Onlara yeni kelimeler eklenemez, eklendiği durumda ise anlatım bozukluklarına yol açar.
Örneğin, “Küçük Mert, mutluluktan burnundan soluyordu.” cümlesinde “burnundan solumak” deyimi yanlış bir durum için kullanılmıştır. Yine “Saliha Teyzem’e köyün neredeyse tüm kadınları dert yakınır, sorunlarını anlatırdı.” cümlesinde “dert yakınmak” deyimi yerine, “dert yanmak” deyimi kullanılmalıydı.
Özetle, atasözleri ve deyimler tek bir durumu karşılayan kalıplaşmış özel kullanımlar olduğundan farklı durumlar için kullanılamaz, değiştirilemez. Kullanılır veya değiştirilirse anlatım bozukluğuna neden olur. Ayrıca deyimler, anlamına uygun olmayan cümlelerde kullanılırsa anlatım bozukluklarına sebep olur.
“Annem, evlatlarının iyi bir yerlere gelebilmesi için elinden geleni ardına koymazdı.”
Yukarıdaki örnek tümcede, “elinden geleni ardına koymamak” deyimi yanlış bir durumu anlatmak için kullanılmıştır. Çünkü bu deyim, “yapabileceği bütün kötülükleri yapmak” anlamı taşımaktadır. Oysa tümcede evlatlarına yapılan bir iyilikten bahsedilmektedir. Bu sebeple tümcede “gücünün yettiği kadarını yapmak” anlamı taşıyan “elinden geleni yapmak” deyimi kullanılmalıdır.
Deyim ve Atasözlerinin Yanlış Kullanılması ile ilgili Örnek Cümleler
Aşağıdaki cümlelerde “deyim ve atasözlerinin yanlış kullanımı” sonucu oluşan anlatım bozukluğu cümle örnekleri bulunmaktadır
- Sen benim söylediklerime inanmıyorsun ama şimdi yan oturup doğru konuşalım. (eğri oturup doğru konuşalım)
- Öğretmen sınıfın kapısından şöyle bir göz süzdü ve sonra içeri girdi. (göz attı)
- Yaşar Kemal’i kafanızı dinlendirmek için okuyun. (kafanızı dinlemek)
- Bırak çok fazla ısrar etmemelisin çünkü gönülsüz yenen yemek ya karın ağrıtır ya kafa. (…ya karın ağrıtır ya baş)
- Ben utanılacak bir şey yapmadım, başım açık, alnım dik. (alnım açık başım dik)
- İç işleri bakanı teröristlerin üstesinden geleceklerini söyledi. (hakkından geleceklerini)
- Onun bütün konularda bilginlik taslamasına hala alışamadık. (bilgiçlik taslamak)
- Senin bu tavrın yüzünden bize gönül koydu, iyice bağlandı. (gönül verdi)
- Bu derstende kalacağım diye korkudan ödüm çatladı. (ödü patlamak)
- Yengemin canı burnunda, doğurdu doğuracak. (karnı burnunda)
- En zor günlerimde pek çok defa sana gelmiştim, içimi boşaltmıştım. (içimi dökmüştüm)
- Seni hastanede o halde görünce beynimden aşağı kaynar sular döküldü. (Başımdan aşağı)
- Senin gönülünü alabilmek için o kadar çok çabaladı ki, elinden geleni ardına koymadı. (elinden geleni yaptı)
- Dedikodunu yapan insanların sözlerine kulak asmanı istemiyorum, (kulak vermeni)
- Bir derdin olduğunda bu derdini ailene söylemelisin çünkü derdini saklayan ilaç bulamaz, (derman)
- Sallanmaz o kalkışta ne mendil ne de bir kol. (kol sallamak diye bir deyim yoktur, el sallamak deyimi vardır.)
- Senin böyle konuşman ve onlara karşı bu tutumun yeni tartışmalara önayak olabilir. (yol açabilir)
- Benim kardeşim çok maymun iştahlıdır ne bulsa yer. (pis boğazdır)
Deyim ve Atasözlerinin Yanlış Kullanılması Online Testleri Soruları Çöz
1. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde deyim yanlışlığından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?
A) Yıllarca karın tokluğuna çalıştığı için bir türlü para biriktiremedi.
B) Ekmeğini eline alacak yaşa geldin, evlenmek istiyorsan bir an önce iş bulmalısın.
C) Öğretmeniyle saygısızca konuşunca öğretmen ona hakkını bildirdi?
D) Onunla hiçbir zaman bir araya gelemeyeceğini biliyorsun, olmayacak duaya amin deme.
E) Annem eğer paraya kıyabilirse seneye özel üniversiteye gidebileceğim.
2. Sahip olduğu fikirleri, tüm zorluklara rağmen sonuna kadar savunur, her zaman ayağını denk alırdı.
Bu parçadaki anlatım bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A) Çekim ekinin yanlış kullanılması
B) Deyimin yanlış kullanılması
C) Dolaylı tümleç eksikliği
D) Belirtme durum ekinin gereksiz kullanımı
E) Anlamca çelişen sözcük kullanılması
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır?
A) Bu sıkıntıları yaşayacağımı ben zaten kırk yıl önce göze koymuştum.
B) Hiç sebep yokken işi ağırdan almanı bir türlü anlamıyorum.
C) Bu yaştan sonra inşaat işlerinde çalışmak artık ağır geliyor benim gibi ihtiyara.
D) Ağır hastalık geçirdiği için bir türlü kendini toplayamadı ve zayıf kaldı..
E) Madem yanına gidiyorsun, ağzını ara bakalım o konuda bir şey biliyor mu?
4. (I) Doğaya çıktığınızda yaban hayvanlarını bulmak için öncelikle hangi hayvanı arayacağınıza karar vermelisiniz. (II) Plansız ve amaçsız yapılacak bir arazi gezintisi büyük olasılıkla elinizin boş dönmenize yol açacaktır. (III) Bu yüzden çekime çıkmadan önce hedef türün belirlenmesi ve bu tür hakkında araştırma yapılması çok önemlidir. (IV) Bir hayvanın fotoğrafını çekebilmek için onu iyi tanımanız gerekir. (V) Başka önemli bir yol ise izleri takip etmektir.
Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır?
A) I B) II C) III D) IV E) V
YANITLAR: 1-C 2-B 3-A 4-B