Yapısına Göre Diller
Yapılarına Göre Diller
Dilbilimde, dillerin yapısal özelliklerine göre çeşitleri sınıflandırılabilir. Bu yapısal özellikler, bir dilin sesbilgisi, biçimbilgisi ve sözdizimini içerir.
- İzole diller: İzole diller, diğer dillerle dil ailesi veya ortak bir kök paylaşmayan ve başka dillerle doğrudan ilişkisi olmayan dillerdir. Bu nedenle, dilbilimciler tarafından izole olarak sınıflandırılırlar. Örnek olarak, Baskça, Kafkas dilleri ve Eskimo-Aleut dilleri verilebilir.
- Aglutinasyonel diller: Aglutinasyonel diller, sözcüklerin kelime köklerinin etrafına eklerin eklenmesiyle oluşur. Bu ekler, kelimenin anlamını belirli bir şekilde değiştirir. Türkçe, Japonca ve Korece gibi diller aglutinasyonel dillere örnektir.
- Fleksiyonel diller: Fleksiyonel diller, eklerin kelime kökleriyle birleşmesiyle kelimenin anlamını değiştirir. Ancak, bu ekler, kelimenin fonetik yapısını değiştirmez. İspanyolca, İtalyanca, Fransızca ve Rusça gibi diller fleksiyonel dillere örnektir.
- Analitik diller: Analitik diller, kelime kökleri veya ekler yerine kelimelerin anlamlarını değiştirmek için yardımcı kelimeler kullanır. İngilizce, Çince ve Vietnamca gibi diller analitik dillere örnektir.
- Polisentetik diller: Polisentetik diller, tek bir kelimenin çok sayıda anlamını birleştiren kök kelimelerin birleşimiyle oluşur. Bu tür diller, Amerika yerli dilleri, Kuzey Asya ve Arktik bölgeleri de dahil olmak üzere birçok farklı bölgede konuşulur.
Bu yapısal çeşitler, bir dilin kelime yapısı ve dilbilgisi gibi temel özelliklerini tanımlar ve dilbilimcilerin dilleri sınıflandırması ve karşılaştırması için kullanılır.
Yeryüzündeki diller yapı bakımından üç türlüdür:
a) Tek heceli diller
b) Çekimli diller
c) Eklemeli diller
Tek heceli diller
Tek heceli diller, kelimelerinin yalnızca bir heceden oluştuğu dillerdir. Genellikle bu diller, sade ve basit gramer yapılarına sahip olmaları nedeniyle öğrenmeleri daha kolay olan dillerdir. Ancak, bu dillerde kelime sayısı sınırlı olabilir ve farklı anlamlar için tek hece kullanımı sınırlı olduğundan dilin anlatımı daha az esnek olabilir.
Örnek olarak, Çince bir tek heceli dildir. Çince’deki kelime anlamları, kelimenin tonu veya tonlama işaretleri kullanılarak belirtilir. Ayrıca, Vietnamca, Japonca ve Endonezce gibi diller de bazı kelimelerinin sadece bir heceden oluştuğu dillerdir.
Ancak, birçok dilde tek heceli kelimeler de kullanılsa da, dilin geneli tek heceli olmayabilir. Örneğin, Türkçe’de de bazı kelimeler sadece bir heceden oluşurken, genel olarak kelime yapıları daha uzundur. İngilizce’de ise, çok az sayıda kelime yalnızca bir heceden oluşur.
Çekimli diller
Çekimli dillerde kökler vardır. Bir miktarda ek vardır. Ancak kökten yeni kelimeler yapılırken; bir iç kırılma ile kök yeni bir şekil değiştirerek yeni kelimeyi meydana getirir.
Örnek: Arapça ilm “ilim” den, “alim, muallim, allame” k+b “ketebe” kökünden “katip, mektup, kitap” gibi kelimeler oluşur. Arapça ile birlikte Fransızca, İngilizce ve Farsça bu dillere girmektedir.
Eklemeli Diller
Eklemeli dillerde ekler ile kökler vardır. Köklere gelerek yeni kelimeler meydana getirmeye yarayan ekler vardır. Kök değişmez, yanlarına ek alarak genişler yeni şekillere girer. Türkçe böyle eklemli bir dildir. Bu dillerde kelimenin kökleri ve ekleri vardır. Bu yapı, eklemeli dillerin tipik özelliklerindendir.
Kelime kökleri tek veya çok heceli olabilir. Kelimelerdeki değişiklik eklerle oluşturulmaktadır. Mevcut eklerle hem yeni kelimeler türetilir hem de yeni anlamlar oluşturulmaktadır. Kelimelerdeki değişiklik daima ileriye doğrudur ve kökte pek bir değişiklik meydana gelmez. Bunun için ekler ve kökler birbirlerinden kolaylıkla ayrılma şansına sahiptir.
Türkçe eklemli bir dildir. Türkçenin kelime yapısı eklemli bir yapıdır. Eklemli dillerde eklerin önemi büyüktür. Ekler kelimelerin oynayan parçalarıdır. Dillerde üç türlü ek vardır: ön ek, iç ek, son ek. ön ek başa, iç ek kelimelerin içine, son ek ise sona getirilen ektir. Türkçe son ekli eklemli bir dildir. Ekler daima köklerin ve kelimelerin içine, son ek ise sona getirilen ektir. Türkçe son ekil, eklemli bir dildir. Ekler daima köklerin ve kelimelerin sonuna gelir.
Eklemeli diller, kelime yapılarının eklerle oluşturulduğu dillerdir. Bu dillerde, kelime kökleri farklı ekler eklenerek çeşitli anlamlara dönüştürülebilir ve gramer yapıları genellikle bu eklerin kullanımına dayanır.
Örnek olarak, Türkçe bir eklemeli dildir. Türkçe’de, kelime köklerine çeşitli ekler eklenerek zamana, kişiye, sayıya, duruma, kip ve çoğul durumlarına göre farklı anlamlar oluşturulur. Örneğin, “kitap” kelimesine “-lar” eklenerek “kitaplar” kelimesi oluşur, “okumak” fiiline “-ıyor” eklenerek “okuyor” haline dönüştürülür.
Bununla birlikte, Almanca, İspanyolca, İtalyanca, Fransızca ve Rusça gibi diğer diller de eklemeli dillerdir. Bu dillerde de kelime yapıları, farklı eklerin kullanımına bağlı olarak değişir.