Dolaylı Tümleç (Yer Tamlayıcısı)
Dolaylı Tümleç (Yer Tamlayıcısı) Nedir Kısaca Özet Bilgi
Tümcede yüklemin yöneldiği (-e hali, yaklaşma durum eki), bulunduğu (-de hali, bulunma hal eki) ve ayrıldığı (-den hali) yeri bildiren ögeye dolaylı tümleç (yer tamlayıcısı) adı verilir. Bu öge “-e, -de, -den” durum eklerinden birini alır” -e, -de, -den” hâlindeki sorulara aynı ekleri alarak cevap veren unsurlardır: kime, kimde, kimden, neye, neyde, neyden, nelere, nelerde, nelerden nereye, erede, nereden, kimlere, kimlerde, kimlerden biçiminde dolaylı tümleç soruları sorulur.
Dolaylı Tümleç (Yer Tamlayıcısı) Soruları ve Örnek Cümleleri
Kime: Anneme çok beğeneceği bir hediye alacağım bugün.
Kimde: Dün aldığım kalem sende mi kaldı?
Kimden: Bugün patronumdan bir iş teklifi aldım.
Neye: Bu yeni yapılan yol hangi caddeye açılıyor?
Neyde: Çok da üzülmemelisin, bunda da vardır bir hayır.
Neyden: Senin bu davranışından hiç hoşlanmıyorum.
Nereye: Kaçırdığım o tren Ankara’ya gidiyordu.
Nerede: Dün gece çocukluk arkadaşlarımla parkta buluştuk.
Nereden: Bugün okula arabayla kestirme yoldan gitmek istiyorum.
Kimlere: Ödevlerini yapmayınca öğretmen çocuklara çok kızdı.
Kimlerde: Dün eve gelemediğim için arkadaşlarımda kaldım.
Kimlerden: Maç için gelen taraftarlardan çok güzel tezahürat duyuluyordu.
Dolaylı Tümlecin Özellikleri
a) “e, de, den” durumuyla çekimlenen sözcükler, eylemleri zaman değil, durum yönünden etkilerse dolaylı tümleç olmaz. Zarf tümleci veya edat tümleci görevinde bulunur.
Örnek : Sabaha orada oluruz (Ne zaman sorusuna yanıt verdiği için zarf tümlecidir.)
Altı yaşında okuma öğrendi. (Ne zaman sorusu Zarf Tümleci)
Sabaha kadar ders çalıştık. (Ne zamana kadar sorusuna yanıt verdiği için Edat Tümlecidir.)
b) Kimi cümlelerde ara söz, dolaylı tümleci açıklamak amacıyla kullanılır ve açıklamalı dolaylı tümleç meydana gelir. Örnek :
Memleketine, özlemini çektiği o yerlere, dönüyordu.
Dolaylı Tümleç Dolaylı tümlecin açıklayıcısı Yüklem
c) Sıralı cümlelerde dolaylı tümleç, birden çok cümlenin ortak öğesi olabilir. Buna ortak dolaylı tümleç denir.
Örnek :
Ona çok kızıyor, her gördüğü yerde bağırıyordu.
Ona çok kızıyor.
Ona her gördüğü yerde bağırıyordu.
d) Eylemsiler ve eylemsilerin de yer aldığı çeşitli söz grupları cümlede dolaylı tümleç görevi yapar.
Örnek : Yan Cümle Temel Cümle
Ondan duyduklarına / inanamayacaksın.
Dolaylı Tümleç Yüklem
Yan Cümle Temel Cümle
Buraya geldiğine / bin pişman oldu.
Dolaylı tümleç Yüklem
e) Yüklemin hemen öncesinde bulunan öge, vurgulanan ögedir.
Örnek: Dün seni bana şikayet etti.
Dün bana seni şikayet etti.
Yukarıdaki cümlelerde şikayet etti yükleminin hemen öncesinde I. cümlede “bana” sözcüğü olduğu için dolaylı tümleç vurgulanmıştır. II. cümlede ise yüklemden hemen önce “seni” sözcüğü olduğu için belirtili nesne vurgulanmıştır.
Uyarı : Dolaylı tümleci (yer tamlayıcısını) bulmak için soruları “Neyden?” sorusu ile zarf tümlecinin sorusu olan “Neden?” sorusu birbirine karıştırılmamalıdır.
Örnek :
Bu düşünceleri okuduğu kitaplardan edinmiş. (Neyden?)
Sıkıntıdan ne yapacağını şaşırmış. (Neden?)
Yukarıdaki birinci cümlede “Neyden” sorusuna yanıt veren ve cümleye içinden anlamı katan “okuduğu kitaplardan” söz grubu cümlede dolaylı tümleç görevinde bulunurken, ikinci cümlede şaşırma nedeni olan “sıkıntı” sözcüğü, eylemin nedenini bildirdiği ve “Neden?” sorusuna yanıt verdiği için cümlede zarf tümleci görevi yapmaktadır.
Cümlenin Ögeleri ile ilgili soru çözüm videosu için aşağıdaki videoyu izeleyebilirsiniz:
Dolaylı Tümleç (Yer Tamlayıcısı) Soruları ile ilgili test
Dolaylı Tümleç Soruları PDF İndir ya da aşağıdan çözebilirsiniz.
1. Aşağıdaki tümcelerin hangisinde dolaylı tümleç (yer tamlayıcısı) vurgulanmamıştır?
A) Bu yazıyı hemen öğretmenime göstereceksiniz.
B) Üstesinden gelemediğim bu sorunu sana soruyorum.
C) Büyük bir olasılıkla yarın oraya gelemeyeceğim.
D) Ben kitap okurken bir masal ülkesine giderim.
E) Okula onun durumunu öğrenmek için gittim .
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “okul” sözcüğü dolaylı tümleç içerisinde yer almıştır?
A) Okul bahçesinde top oynamak çok eğlenceli geliyordu bize.
B) Bu okuldaki öğretmenler çok iyi ders anlatıyor.
C) Okulda öğrendiklerim hayatım boyunca benimle kalacak.
D) Yeni bir proje için grup arkadaşlarımla okulda çalışıyoruz.
E) Okulun müdürü toplantı yapıp sorunlarımızı dinliyor.
3. Aşağıdaki soru tümcelerinden hangisi yer tamlayıcısını buldurmaya yöneliktir?
A) Yasaklar ülkesinde bir sevda mıdır bizimki?
B) Yere göğe sığdıramadığın o aşka ne oldu?
C) Sana mı bağırıyordu az önce gelen adam?
D) Bu sokak birçok olaya tanıklık etmiş midir?
E) Onu son nefesine kadar sevecek misin?
4. Aşağıdaki tümcelerin hangisinde yer tamlayıcısı, açıklayıcısıyla birlikte verilmiştir?
A) En sevdiğim dostlarım, Can ve Melih, beni yalnız bırakmadı.
B) Buraya, yıllarca yaşadığı şehre, hüzünlü bir şekilde baktı.
C) Romantizmden kaçanlar, parnasyenler, şiirde gerçeği dile getirir.
D) Bir sonraki sınavda, hiç sanmıyorum ama yüksek puan alacakmış.
E) Bu iki akrabamı, halamı ve eşini, asla affetmeyeceğim.
5. Aşağıdaki tümcelerin hangisinde dolaylı tümleç vardır?
A) Kaza yerine herkesten önce annesi gelmişti.
B) Teknoloji kültürü, hepimizi esir almış.
C) İnsan, büyüdüğü mahalleyi unutamıyor
D) Önceden her akşam telefonda konuşurduk.
E) Şiirlerimi okuyanlar beni iyi anlar.
6. Yukarıdaki tümcede yer tamamlayıcısı tamlama biçiminde değildir?
A) Sıcak havalar, açık alanlarda yaşlıları daha çok etkiliyor.
B) Bu kasabada, doğallığın her türlüsünü bulabilirsiniz.
C) Akrabalarımdan uzun zamandan beri haber alamadım.
D) Kadın, korku dolu gözlerle, olanı biteni sivil polise anlattı.
E) Gelecek dönem, sınıfımız bilim şenliklerine gidecek.
7. Aşağıdaki karşılıklı konuşmalardan hangisinin yanıtı yer tamlayıcısıdır?
A) Bugün size kim geldi?
– Babam.
B) Misafire ne ikram ettin?
– Kahve.
C) Geçen ay tatile nereye gitmiştin?
– Marmaris’e.
D) Yemeğe hanginiz gidecek?
– Melisa.
E) Köyünüzde daha çok ne yetiştiriliyor?
– Buğday.
8. Aşağıdaki tümcelerin hangisinde “caddenin sonundaki ev” söz öbeği yer tamlayıcısı görevindedir?
A) Dün akşam caddenin sonundaki evde nişan yapılıyordu.
B) Caddenin sonundaki ev bize ninemden kalmıştı.
C) Polisler, caddenin sonundaki evin kimin olduğunu sordu.
D) Yarın akşamki buluşma caddenin sonundaki evdeymiş.
E) Caddenin sonundaki evdeyken konuşlarımız çok iyiydi.
9. Aşağıdaki tümcelerin hangisinde yer tamamlayıcısı vurgulanmıştır?
A) Geçen hafta mahallemizde bir çocuk kayboldu.
B) Parkımızda bahar gelince çok güzel çiçekler açıyor.
C) Yeni taşındığımız yerde çok sayıda küçük işletme var.
D) Bizim bakkal her zaman taze sebze ve meyve satıyor.
E) En sevdiğim insanlarla dün AVM’de buluştuk.
10. İşe yeni alınan mühendis, görevlerini —-.
Bu tümce aşağıdakilerden hangisiyle bitirilirse ögelerinin dizilişi bakımından diğerlerden farklı olur?
A) düzenli bir biçimde yerine getiriyor.
B) sürekli aksatıyor
C) yerine getirmeyi sürekli erteliyor
D) evdeki bilgisayarda yapıyor
E) ucu ucuna bitirebiliyor
11. (I) Yapay zeka, son yılların en popüler ve hızla gelişen teknolojik alanlarından biridir. (II) İnsan zekasını taklit etmek için tasarlanan bu teknoloji, farklı alanlarda kullanılmaktadır. (III) Örneğin, sağlık sektöründe hastalıkları daha doğru teşhis etmek için kullanılır. (IV) Bunun yanı sıra, bankacılık, savunma, lojistik, otomotiv, eğitim, tarım gibi birçok alanda da yapay zeka kullanılmaktadır. (V) Yapay zekanın, insan zekasını tamamen yerini alması gibi bir durum söz konusu değildir.
Yukarıdaki tümcelerin hangisinde ya da hangilerinde yer tamamlayıcısı (dolaylı tümleç) yoktur?
A) Yalnız I B) Yalnız V C) I ve II D) IV. ve V. E) I. ve V.
Yanıtlar: 1-E 2-D 3-C 4-B 5-A 6-C 7-C 8-A 9-E 10-D 11-E