Özne Eksikliği
Özne Eksikliği Nedir
Bağlı ve sıralı cümlelerde ya da yan cümleciği olan girişik birleşik cümlelerde karşımıza çıkar. Birinci cümlenin öznesinin ikinci cümlenin yüklemine bağlanamaması ya da yan cümleciğin öznesinin temel cümleye bağlanamaması sonucunda oluşur. Sıralı ya da bağlı cümlelerde ikinci yüklem birinci yüklemden farklı bir özne gerektiriyorsa ve bu özne kullanılmamışsa anlatım bozukluğu olur.
Örnek 1: Mehmet’in topu patlamıştı, bu yüzden hüngür hüngür ağlıyordu.
Bu cümledeki ilk yargının öznesi “Mehmet’in topu” ifadesidir. İkinci cümlede ise “Mehmet” sözcüğünün özne olarak kullanılması gerekmektedir ama kullanılmamıştır.
Karşılaştırmalı sıralı cümlelerden biri “ hepsi” ve “ herkes” olumlu sözcükleriyle başlıyorsa diğer cümle bu sözcüklerle, birinci cümle “ hiçbiri” ve “ kimse” sözcükleriyle başlıyorsa diğer cümle bu sözcüklerle başlar.
Örnek 2: Hiçbiri toplumsal konuları işlememiş, bireysel konuları işlemiştir. Bu cümlede ikinci yüklem olumlu olduğu için birinci yüklemin olumsuz öznesi “hiçbiri” sözcüğünün ortak kullanılması uygun değildir. Virgülden sonra “hepsi” sözcüğü getirilmelidir.
Özne Eksikliği ile ilgili ÖYSM’nin Sorduğu Sorular
- Hiçbiri – Ali Suavi’den başka – ülkede bir ayaklanmayı düşünmemiş, padişaha bağlılığı kutsal bir görev saymıştır.
- Bu tür dergilerin sayısı azalıyor, okunmaz oluyor.
- Hiç kimse ona gerçeği anlatmamış; onu yalan yanlış sözlerle oyalamıştı.
- Bu fotoğrafta gördüğünüz kervansarayın adı nedir, hangi ilimizin sınırları içindedir?
- Romanın basılması ekimde bitecek, aralıkta piyasaya çıkacak.
Özne Eksikliği ile ilgili örnekler cümleleri
Aşağıdaki cümlelerde öznenin eksikliğinden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır.
Okurlar kitaba çok ilgi göstermiş, kısa zamanda satış rekorları kırmıştı. (İkinci cümleye “ kitap” öznesi getirilmeli.)
Eserin otobiyografik yönleri olduğu için çok kişisel bulunuyor. (Temel cümleye “eser” öznesi getirilmeli.)
Bunu açıklamam çok zor çünkü çok karmaşık. (İkinci cümleye “ bu” zamiri özne olarak getirilmeli.)
Bahçe işleriyle ve toprakla uğraşmayı severim, zihinsel konsantrasyonumu artırıyor. (İkinci cümleye “ bahçe işleri ve toprakla uğraşmak öznesi” getirilerek özne eksikliğinden kaynaklanan anlatım bozukluğu giderilebilir.)
Diğer Örnekler
1. Kimse bir yere kıpırdamasın, yere yatsın.
2. Ben bu aşka gönül vermem, zulüm getirir.
3. Bu sevginin hayrı yok, artık burada bitsin.
4. Sınıfta kargaşa yok, bugün oldukça sakin.
5. Herkes bir şey yapıyor, bir şey ortaya koyamıyor.
6. Hiçbiri bana inanmamış, beni yalancılıkla suçlamıştı.
7. Hastanın tedavisi yapıldı, taburcu edildi.
8. Yarış atının ayağı kırıldı, artık yürüyemez.
9. Gençlere yeterli fırsat verilirse, başarılı olurlar.
10. Adamın eli kapıya sıkıştı, acile götürüldü.
11. Şiirde dize bütünlüğü kırılmış, nesre yaklaştırılmış.
12. Hiçbiri sınavdan korkmuyor, hemen gelmesini istiyordu.
13. Sanatın herkesçe anlaşılabilecek yapısı yoktur, sadece birikimi olanlarca anlaşılabilir.
14. Şair son şiir kitabını büyük bir titizlikle yazmasına rağmen yeteri kadar satılmadı.
Özne Eksikliği ile ilgili test soruları
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlatım bozukluğu vardır?
A) Vefa, değer verdiğimiz insanlara olan minnettarlığımızın en samimi göstergelerinden biridir.
B) Bodrum kumsalları, sayıları gittikçe daha da azalan caretta carettalara ev sahipliği yapıyor.
C) Ahtapotların soyu tükenmek üzere olduğu için artık çevre örgütleri tarafından korunmaya alındı.
D) Arkadaşlık, zor zamanlarda omuzlarını paylaşmanın ve birlikte güçlenmenin en güzel yoldur.
E) Lıyı şeridinden dört kilometre uzaklıktaki plaja minibüsle yirmi dakikada gidebilirsiniz.
Yanıt: C
“Küçük çocukları kendi hâllerine terk edersek önce körelmeye başlar sonra da sıradanlaşıp giderler.”
Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdakilerden hangisiyle giderilebilir?
A) “küçük çocukları” yerine “ küçükleri” getirilerek
B) “ önce” sözcüğünü “ kendi” sözcüğünün önüne çekerek
C) “sonra” sözcüğü cümleden atılarak
D) Yüklemdeki çoğul eki atılarak
E) “önce” sözcüğünün önüne “küçük çocuklar” getirilerek
Yanıt: E
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne eksikliğinden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?
A) Mehmet, biraz önce dışarı çıktı, sanırım birazcık dolaşmak istiyor.
B) Gerekli çalışmaları yapıp daha sonra karar verilmesi gerektiğini düşünenlerdenim.
C) Kamyonetin her yeri kırık döküktü buna rağmen işimizi görüyordu.
D) Seçilen şiirlerden birini ben okudum sınıfta, diğerini ise öğretmenimiz.
E) Herkes bulunduğu yerden memnundu iş yerinde ama kimse işine dört elle sarılmıyordu.
Yanıt: C
Aziz Sancar’ın son araştırması 2015’te ödül aldı ve aynı yıl bilim çevreleri tarafından “önemli bilim adamlarımızdan biri” olarak değerlendirildi.
Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdaki değişikliklerin hangisiyle giderilebilir?
A) “ve”den sonra “Aziz Sancar” sözcüğü getirilerek
B) “tarafından” sözcüğü atılarak
C) “ödül aldı” yerine “ ödüllendirildi” sözcüğü getirilerek
D) “bilim çevreleri tarafından” yerine “bilim çevrelerince” sözü getirilerek
E) “aynı yıl” sözü cümleden atılarak
Yanıt: A