Serbest Ölçü

Serbest Vezin Nedir? Serbest Ölçü Hakkında Kısaca Özet Bilgi

Vezni ve kafiyesi serbest olan, önceden belirlenmiş bir kalıbı olmayan serbest nazım şiirleridir. Tanzimat’tan sonra seyrekçe ve yirminci asırdan itibaren sıkça görmeye başladığımız serbest şiirler, vezin ve kafiye bağlarından kurtulan şiir örnekleridir. Batı edebiyatından aldığımız serbest vezin uygulaması, Türk edebiyatında aruz ölçüsü ve hece ölçüsünün standardı kurulmadan inceleme ölçütleri belirlenebilecek bir keyfiyet değildir.

Hece ölçüsü ve aruz ölçüsü gibi herhangi bir kalıba veya vezne bağlı kalınmadan yazılan şiirlerin ölçüsüne verilen addır. Hecelerin açık veya kapalı olup olmadığına veya sayılarına bakılmadan sanatçının tamamıyla kendi üslubuna göre yazmasıdır. Bu tür şiirlerde uyumun, sözcüklerin anlamı ve söylenişinden geldiği düşünülür. 1940’lardan sonra yaygınlaşmıştır. Günümüz Türk edebiyatında serbest ölçü yaygın olarak kullanılmaktadır

Serbest Vezin Özellikleri Nelerdir Maddeler Halinde?

• Serbest şiirler incelenince, bilindiği gibi pek de serbest olmadığı, kendine mahsus çok sıkı kuralları ve kendi orijinallikleri içinde bir tutarlı serbestlikleri olduğu görülecektir. Hatta şiirden ziyade espri sayılabilecek Orhan Veli Kanık‘ın Delikli Şiir, Böcekler, Melih Cevdet Anday‘ın Yağmur örneğinde karşımıza çıkan kimi şiirler, ölçütleri belirlenen bir inceleme hassasiyeti ite ele alındığı zaman serbest veznin hiç de büsbütün serbest olmadığını, Onun da kuralları olduğunu ortaya gösterecektir.

• Serbest nazım, Türk cemiyetine hariçten gelmiştir. Lâkin itiraf etmeli ki bu ahengi kullanan şairlerimiz, bu nazım biçimini, Türk diline çok kuvvetle sindirmişlerdir. Ancak, sıkı bir nazım disiplinin bir nevi reaksiyonu mahiyetinde olan bu nazım şekli, asırlarca süren bir aruz vezni saltanatından sonra tahta çıkan hece vezni, daha kendinde gizli kabiliyetleri tamamıyla harcamadan daha açık bir tabirle, hayat ve saltanatını duymadan serbest nazmın hücumuna uğramıştır.

• Serbest nazımla meydana getirilen “yeni şiirin vasıflarını iki mühim noktada mütalaa edebiliriz; şekil ve muhteva.

• Şekil bakımından yeni şiir, eski şiir telakkisinin hemen hemen bütün ananelerinden sıyrılmış olanıdır.

• Vezin gibi, kafiye gibi, nazım şekli gibi ancak serbest ölçülü şiirde, şekle ait klasik kurallar belki terk edilmiştir ama sanatkârın mizacında bir terkibe ulaşmıştır.

• Ölçü ve uyak eğitimi görülmeden vezin ve kafiyeyi terk etmek, çağdaş şiirin yapısını meydana getiremez.
• Yalnız kabiliyete güvenerek şiir yazmak ile yalnız bilgiye güvenerek şiir yazmak, insanı cılızlığa götürür.

• Serbest şiirde ahenk ve ritim, şekil ve muhteva uyumu nasıl sağlanıyor? Vezin, kafiye, sabit nazım şekilleri olmadan uyum, müzikalite, armoni nasıl elde ediliyor. Klasik ahenk ve ritim, serbest kullanım içinde gizli bir örtü ile sadece erbabına açtığı takdim sistemleri ile özel bir yapıya bürünüyor. İncelemelerde bu yapıyı hissediyorsunuz.
• Çiçekler ve Kuşlar şiirinde bentlerin mısra sayıları eşit değil, klasik kafiye düzeni de uygulanmamış ancak büsbütün de kafiyesiz değildir: sülüs-süs, tutmuş-unutmuş-kuş, kan içinde-efgan içinde, piyâle-lâle, melek-leylek, kucak-doğacak, elhan-mevlithan… kelimeleri, birbiri ile uyumlu.
• En önemli ahenk unsuru, olarak tekrarlar kullanılmıştır. Bent başında ve sonunda tekrarlanan kelimeler, bir simetri oluşturuyor. Ayrıca Şadırvan sesi / Selimiye’de Süleymaniye’de / Kur’an nağmesi… mısralarında “s” sesinde görülen aliterasyon benzeri uyum sistemleri, armoniyi örüyor. Muhteva ve şekil ile ilgili terkip yorumlar ise, özel bir tekdim ile yapıyı oluşturuyor. Bu şiir evet serbesttir ama vezinsiz, kafiyesiz, ahenksiz değildir.

• Serbest şiirin bazılarında şiir resim ilgisi görülür. 1920’den sonraki akımlardan olan dadaizm, letrizm, fütürizm gibi yönelişlerde örneklerini gördüğümüz bu husus, Yeni Türk Edebiyatı’nda da etkisini göstermiştir. Metin Altıok, sürahi şeklinde bir tasarımla sürahiyi konu alan bir şiir yazar. Eserin, muhteva-ahenk ilişkisini değerlendirdikten sonra, şekil yönünü resim ve tedahül bağlamında yorumlamaz isek, bir şeyler eksik kalacaktır.

• Serbest ölçülü şiirler için başka örnekler, başka ahenk ve şekil unsurları bulunabilir. Önemli olan, ölçütleri belirlenmiş bir ölçme-değerlendirme ile serbest şiirlerdeki edebî değerin nasıl incelenmesi gerektiğinin önceden bazı kalıplarla da olsa bilinmesidir. Edebiyat eğitimi, hayatın içindeki terkipleri aradığı gibi serbest şiiri yorumlama anlayışımız da yukarıdaki örneğe benzeyen eserleri estetik ve fayda prensibi ile değerlendirmelidir.