Ses Değişimleri
a)Yer Değiştirme (Göçüşme/Metatez)
Konuşma dilinde söyleyiş zorluklarını gidermek maksadıyla kelime içindeki ünsüzlerin yer değiştirmesidir. Bu durum yazıya yansıtılmamalıdır.
Örnekler:
avrat > arvat ekşi > eşki kirpik > kiprik köprü > körpü
lanet > nalet memleket > melmeket toprak >toprak
b) Aykırılaşma (Benzeşmezlik)
Bir kelimede yan yana bulunan aynı cins iki sesten birinin farklılaşması durumuna “aykırılaşma” denir. Burada ünsüz benzeşmesinin tam tersi bir durum söz konusudur.
Örnekler:
attar > aktar muşamma > muşamba
c) Dudaksıllaşma
Yuvarlak ünlülerin bazı ünsüzleri dudak ünsüzüne dönüştürmesi durumudur.
Örnekler:
donuz > domuz
döğ- > döv-
kılaguz > kılavuz
köynek > gönlek > gömlek
d) Damaksıllaşma
Bir ünsüzün oluşma yerinin çeşitli nedenlerle damağa kayması durumudur.
Örnekler:
kırp- > kırk- könglek > göynek
e) Aşınma (Erime)
Konuşma dilinde “ğ, y ve h” sesleri aşınarak yanındaki ünlü ile birleşip onun uzamasına neden olur.
Örnekler:
ağızırn > âzım eczahane > eczane eğri > epri
f) İkizleşme
İç ses durumunda bulunan ünsüzlerden birinin çeşiti nedenlerle İkizleşmesidir.
Örnekler:
çulıg > çulluk elig > elli
g) Ulama
Sessiz harfle biten kelimelerden sonra sesli başlayan bir kelime geldiğinde okuma esnasında bu iki kelime birleşikmiş gibi hecelenir.
Örnekler:
benim için > beni miçin yüzen al sancak > yüzenal sancak
h) Süreklileşme
Kimi zaman akıcılığın önünü kesip söyleyişi güçleştiren sesler oluşum yeri kendine yakın bir sürekli ünsüze dönüştürülür.
Örnekler:
açlık > aşlık ecdat > ejdat hûş-âb> hoşaf içti > işti
ı) Süreksizleşme
Kimi zaman akıcılığın önünü kesip söyleyişi güçleştiren sesler oluşum yeri kendine yakın bir süreksiz ünsüze dönüştürülür.
Örnekler:
jandarma > çandarma pijama > piçama sütlü aş > sütlaç vb.
i) Çeşitli Ses Değişmeleri
Kimi Türkçe kelimeler kullanım sıklığı dolayısıyla zaman içerisinde değişime uğrarlar. Bu ses olayları şu şekillerde gerçekleşir:
1) i> e Değişimi
jr > er bjş > baş di- > da vir- > ver-
2) e > i Değişimi
sdgü > ayü > iyi fit- > it- gey- > giy-
3) u> ı/i Değişimi
bungar > pıngar > pınar uşda > işte
4) / > /’ Değişimi
kangı > hangi takı > dakı > dahi yman- > inan- > inan-
5) ü> i Değişimi
büt- > bjt- düz- > diz- pürge > püre > pire tüp > tip > dip
6) ö, ii > e Değişimi törü > töre töpe > tepe
7) o> u Değişimi
oğra- > uğra- gğur > yğur ygkarı > yukarı
8) b> p Değişimi
biş- > piş- parmak > parmak
9) b>vDeğişimi
bar- > var- eb > ev bir- > vir- > ver- yabız > yavuz
10) k> g Değişimi
kel- > gel- köngül > gönül köğüz > göğüs
11) k> g> ğ> y Değişimi
bek > beg > beğ > bey deg- > değ-
12) t> d Değişimi
tamga > damga tavar > davar tüz > düz vb.