Ünlü Türemesi
Ünlü Türemesi Nedir
Dilimizde bazı isim soylu sözcükler küçültme eki yani ” +cık , +cik , +cuk , +cük ” eklerinden bir tanesini aldığında sözcük ile gelen ek arasında fazladan bir ünlü türeyebilir. İşte bu ses olayına “ünlü türemesi” denir. Ses olaylarından en basit ve sınırı en dar olan bu ses olayı ayrıca pekiştirme yapılırken de karşımıza çıkmaktadır.
Ünlü Türemesi Cümle Örnekleri
Aşağıdaki örnek cümlelerde yer alan kırmızı renkle işaretlenmiş sözcüklerde ünlü türemesi oluşmuştur .
- Sınavdan yüksek puan alabilmek az-ı–cık daha zaman ayırman gerekecek .
- Spora giderken üzerine giydiği dar-a–cık mont ile bir türlü rahat edemiyordu.
- Hakkında o kadar çok konuşulan yazar sahneye çıktığında genc-e–cik biri olduğunu görünce herkes çok şaşırmıştı.
- Küçük Mehmet, başını kaldırıp öğretmenine: “Bir-i–cik öğretmenim, seni çok seviyorum.” demişti.
Dilimizde pekiştirmeli sözcükler yapılırken ilgili sözcüğün ilk ünlüsüne kadar olan kısmı alınıp sonrasına “m , p , r , s” ünsüzlerinden uygun olanı getirilir. Bazı sözcüklerde ise araya fazladan “a” veya “e” sesi türeyebilir. Bu durum da “ünlü türemesi” olarak kabul edilmektedir.
Örnek: mavi > maSmavi
açık > apaçık
Yukarıdaki örneklerde herhangi bir ünlü türemesi olmamıştır.
Pekiştirmeli Sözcüklerde Meydana Gelen Ünlü Türemesi Örnekleri Cümleleri
Aşağıdaki örnek cümlelerde bulunan kırmızı renkle işaretlenmiş sözcüklerde ünlü türemesi meydana gelmiştir.
-
- Köyümüzde yılların eskitemediği dedemden kalan sap-a-sağlam evimiz hala ayaktaydı.
- Anne ve babası hayatını kaybeden Didem, bu hayatta yap-a-yalnız kalmanın acısını yaşıyordu.
- Adam kimseyi umursamadan güp-e-gündüz camını kırdığı dükkanı soymuştu.
- Yabani otlar yeni diktiği fidanın etrafını çep-e-çevre sarmıştı .
- Sana yapılan bu hareketin amacı seni herkesin içerisinde düp-e-düz aşağılamaktı.
- Öğleden sonra bir anda başlayan yağmur piknik yapan herkesi sır-ıl-sıklam yapmıştı.
- Gölün yukarı kıyısında kocaman, yaprakları dökülmüş çır-ıl-çıplak bir tek kavak vardı.
- Annesi kısa bir süre bile olsa evden ayrılsa o küçük afacan evi iki dakikada dar-ma-dağınık ederdi.
- Kendisine evlenme teklifi ettikten hemen sonra tayin isteyeceğini söylemesi ona kar-ma-karışık duygular yaşattı.
ÖNEMLİ UYARI: Bazı soru bankalarında “gülücük” ve “öpücük” sözcüklerinde ünlü düşmesi olduğu söylenmektedir ancak bu bilimsel olarak yanlıştır. Çünkü “-cık” eki önceki örneklerde gördüğünüz gibi yalnızca adların üzerine gelebilir. “öp” ve “gül” sözcükleri eylem olduğu için doğrudan bu sözücüklerin üzerine gelmiş olamaz.
Ancak bu sözcüklerin üzerine eylemden ad türeten “-ış“, “-iş“, “-uş“, “-üş“, isim fiil eki geldikten sonra “ş” sesinin düşmüş olması doğru bir tanım olacaktır. Dolayısıyla aşağıdaki gösterim doğrudur:
gül-üş-cük > gülücük
öp-üş-cük > öpücük
ÖNEMLİ NOT: Şimdiki zaman kip eki olan “-yor” eki fiillerin üzerine geldiğinde ” ses türemesi olmaz, buna “kaynaştırma” ünlüsü denir. Sev> sev-i –yor
Bit> biti- i – yor
Sor> sor – u– yor
Ünlü Türemesi ile ilgili Konu anlatım Videosu İzle
Ünlü Türemesi Örnek Soru Çözümleri
1. Aşağıdakilerin hangisinde “ünlü türemesi” meydana gelmiştir?
A) Buraya geldiğinde etrafta kimsecikler kalmamıştı.
B) Kızın küçücük elleri çalışmaktan nasır tutmuştu.
C) Hızlıca koşarak alçacık duvardan atlayıp uzaklaştı.
D) Teyzem, ufacık boyu nedeniyle gepegenç görünüyordu.
E) Kapıdan girdiğinde büyücek bir oda karşısına çıktı
2. Zenciler prensesi olacağım.
Hayat asıl o zaman başlayacak
Çiçekli şiirler yazmama kızıyorsunuz bayım
Bilmiyorsunuz darmadağın gövdemi
Çiçekli perdelerin arkasında saklıyorum
Yukarıdaki dizelerde aşağıdaki ses olaylarından hangileri vardır?
A) Ünsüz Benzeşmesi – Ünsüz Yumuşaması
B) Ünsüz Türemesi – Ünlü Türemesi
C) Ünsüz Sertleşmesi – Ünlü Düşmesi
D) Hece Düşmesi – Ünlü Daralması
E) Ünsüz Düşmesi – Ünsüz Değişimi
3. I. Mahallenin daracık sokaklarında oynardık onunla?
II. Kısacık ömrümüzde birbirimizi üzmeye değmez.
III. Azıcık aşım, ağrısız başım, diye düşünen biriydi.
IV. Adamcağız hiç beklemediği bir tepkiyle karşılaştı.
V. Bu şiirimi biricik kızım Ece’ye armağan ediyorum.
Yukarıda numaralanmış cümlelerin hangisinde
veya hangilerinde ünlü türemesi vardır?
A) I. ve III. B) III. IV. ve V. C) I. II. ve V.
D) Yalnız III. E) I. III. ve V.