Ünsüz Değişimi (Ünsüz Yumuşaması)
Ünsüz Değişimi Nedir
Ünsüz Değişimi veya Ünsüz Yumuşaması: Seslerin Dönüşümü
Ünsüz değişimi veya ünsüz yumuşaması, dil bilgisel bir kavram olup bazı Türkçe kelimelerin ses yapısının değişmesine yol açan ses olaylarından biridir. Özellikle “p, ç, t, k” gibi sert ünsüzlerle biten kelimelere ünlü ile başlayan ekler eklediğimizde “ünsüz değişimi” meydana gelir. Bu dönüşüm, kelimelerin telaffuzunu daha kolay hale getirir ve dilin akıcılığını artırır.
Örneğin, “kap” kelimesine “-a” ekini eklediğimizde, “p” ünsüzü “b” ye dönüşerek kelime “kaba” olarak telaffuz edilir. Aynı şekilde, “ayak” kelimesine “-ı” ekini eklediğimizde, “k” ünsüzü “ğ” ye dönüşerek kelime “ayağı” biçimine dönüşerek “ünsüz yumuşaması” meydana gelir. Bu dönüşüm Türkçe dilinin ses yapısını ve dil bilgisel kurallarını yansıtırken, kelimelerin daha doğal ve akıcı bir şekilde telaffuz edilmesini sağlar.
Ünsüz değişimi veya ünsüz yumuşaması, Türkçe dil bilgisinin önemli bir parçasıdır ve kelimelerin nasıl şekillendiği ve telaffuz edildiği konusunda bize önemli bilgiler sunar. Bu ses olayı, dilin gelişimini anlamak için incelenen önemli bir konudur ve Türkçe dilinin zengin yapısına katkıda bulunur.
Dilimizde sert sessizlerden “k-t-p-ç” (kitapçı) biten bir kelimeye sesli harf ile başlayan bir ek eklendiğinde, bu kelimenin sonunda bulunan sessiz harf yumuşamaya uğrayarak “ğ-g-d-b-c” seslerine evrilir. Dilimizde meydana gelen bu olaya ünsüz yumuşaması bazı kaynaklara göre de ünsüz değişimi adı verilir. Ancak son zamanlarda ÖSYM’nin sorduğu ses bilgisi sorularında tek başına “değişim” sözcüğü terim olarak bu olayı karşılamaktadır.
Ünsüz Değişiminde;
k sesi → g veya ğ seslerine
t sesi → d sesine,
p sesi → b sesine,
ç sesi → c sesine,
dönüşerek ünsüz yumuşamasına uğrar.
Ünsüz Değişimi Örnekleri
ağaç-ı > ağacı
senet-i > senedi
çorap-ın > çorabın
yazlık-a > yazlığa
renk-i > rengi
Kitabını dolabından alarak yanındaki çocuğa verdi.
Ünsüz değişimi ile ilgili dikkat edilmesi gereken bazı noktalar:
- Tek heceden oluşan bazı sözcüklerde ünsüz değişmesi olmayabilir.
Ünsüz Yumuşaması Taktikleri
Sözcük Kökü dışında gördüğümüz bütün “ğ” ler aslında ünsüz yumuşamasıdır. Çünkü kök dışında yalnızca ekler bulunur. Türkçede hiçbir ekte yumuşak g olmadığı için gördüğümüz tüm “ğ” ler ünsüz değişmesi olarak adlandırılmaktadır.
Örnek Paragraf:
“Göğün yüksekliğindeki dağın eteğinde, yeşil otların arasında sessizce yürüdüm. Rüzgarın hafif esintisi saçımı okşarken gözlerim göğe doğru yükseldi. Bu muazzam doğanın güzelliği, içimi bir huzur dalgasıyla doldurdu. Göğün mavisi, dağların görkemi ve kuşların uçuşu, beni bu anın tadını çıkarmaya davet etti. İşte böyle anlar, insanın ruhunu besler ve yaşamın anlamını hatırlatır.”
Yukarıdaki paragrafta geçen “gök, yükseklik, etek, güzellik” sözcükleri üzerine ünlü ile başlayan bir ek aldığı için “k” ünsüzleri yumuşamaya uğramıştır. Ancak “dağ” ve “doğru” sözcüklerindeki “ğ” sesleri sözcüğün kökünde bulunduğu için ünsüz değişmesi yoktur.
Ünsüz Değişimi Konu Anlatımı PDF İndir
Diğer Örnekler:
» top – a → topa
» at – ı – → ata
» et – e → ete
» süt – ü → sütü
» sap – a – → sapa
» saç – ımız → şaçımız
NOT: Tek heceli sözcüklerden ünsüz değişimine uğrayan örnekler de bulunmaktadır:
yurt-u > yurdun,
kurt-u > kurdu,
çok-u > çoğu,
dip-i > dibi
kap-ı > kabı
Ünsüz Yumuşamasına Aykırılık
Farklı dillerden dilimize giren kelimelerde ünsüz yumuşaması meydana gelmez.
Örnek:
» hukuk – a → hukuka
» sanat – ı → sanatı
» millet – e → millete
» hürriyet – e → hürriyete
» merhamet – i → merhameti
» gayret – e → gayrete
» devlet – e → devlete
- Sert ünsüzle biten özel adların sonunda sert sessiz bulunuyorsa ve üzerine ünlü ile başlayan ek gelmiş ise yazarken yumuşamaz, okunurken yumuşatarak okumalıyız.
Ünsüz Değişimi ile ilgili örnek testler ve örnek soruları PDF indir
1. Dilimizdeki bazı sözcüklerin sonundaki sert sessizler, ünlü ile başlayan bir ek aldığında ünsüz değişimi olmayabilir. Buna “ünsüz değişimi kuralına aykırılık” denir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ünsüz değişimine aykırılık” yoktur?
A) Kentin caddelerini hepimizden daha iyi biliyordu.
B) Dün akşam çantamı aradım ama bulamadım .
C) Yakıta bu ay da zam geleceğini duyurdu bakanlık.
D) Bir ülkede en önemli şey hukukun üstünlüğüdür.
E) Devletin en temel görevi vatandaşın refahını sağlamaktır.
2. Geçti yıllar su gibi, avareyim dönmez talih
Yardım eden yok, bu fani hayat anlamsız sensiz
Toprak biliyor hiç temel atılmıyor göçebe
Ölmezlik ufukla oynamaktır, körebe
Bu dörtlükte kalın yazılan sözcükle ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
A) Ünsüz yumuşaması olmuştur
B) Ünlü daralması olmuştur
C) Ünsüz benzeşmesi olmuştur
D) Ünlü düşmesi olmuştur
E) Kaynaştırma ünsüzü almıştır
3. Saçlar ağardı, sanma ki yaşlanmışız gülüm
Vallahi neyse ki senden hoşlanmışız gülüm
Bu mısralarda aşağıdaki ses olaylarından hangisi vardır?
A) Ünsüz düşmesi
B) Ünsüz sertleşmesi
C) Hece düşmesi
D) Ünsüz değişimi
E) Ünsüz türemesi
4. Yere ve göğe hükmeden gövdesinde paslı bıçakların oynaştığı çınar gibi sızlar yaralarım.
Yukarıdaki dizelerde ünsüz değişimine uğramış kaç sözcük bulunmaktadır?
A) 1 B)2 C)3 D)4 E)5
5. Eylem köklerinde bulunan sert süreksiz “p, ç, t, k” ünsüzlerinden sonra ünlü sesler gelirse bu ünsüzlerde herhangi bir ses olayı meydana gelmez.
Aşağıdakilerden hangisinde bu kurala uyulmamıştır?
A) Senelerdir tüm ailesine o bakıyor.
B) Kasadaki üzümleri terazide tartıyor.
C) Eline kalemi almış her yere imza atıyor.
D) Mahalledeki yoksullara yardım ediyor.
E) Bu yıl üniversitesi bitiyor.
6. Dilimizde kelime sonlarında bulunan “p, ç, t, k” sert sessizleri, “iki sesli arasında” kalınca yumuşaya uğrar.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük bu kurala örnek olarak verilemez?
A) Tabağı birden önümden çekti.
B) O çocuğu önceden uyarmıştım.
C) Bu yazarlar çağa ayak uyduramadılar.
D) Yağmur, oluğu yine tıkamış.
E) Bu makaleyi kimin yazdığını öğrenemedim.
7. Aşağıdakilerin hangisinde ünsüz yumuşaması vardır?
A) Bugünlerde sınav nedeniyle öğrencilerin kafası karışık.
B) En çok konuşulan konulardan biri de kadın- erkek sorunlarıdır.
C) Yazın kişisel gelişim kurslarına katılmayı düşünüyorum .
D) Olur olmaz işlerin peşinde koşarak itibarını lekeledi.
E) Verilen soruları bir günde çözemeyeceğini söyledi.
8. Gözlerinizdeki masumluğu ne zaman kaybettiniz
Ne zaman verdiniz çocuğunuza gönlünüzü
Bu parçada ünsüz değişmesine uğramış kaç sözcük vardır?
A) 1 B)2 C)3 D)4 E)5
9. Aşağıdakilerin hangisinde ünsüz yumuşaması yoktur?
A) İçinde düştüğüm durumun ben de yarattığı tedirginliği bir tek o anlıyor.
B) Yaşlı adam, olayları anlatırken geçmişin izlerini kalbinde hissetti.
C) Haftalardır o da diğerleri gibi sınav sonuçlarının açıklanmasını bekliyor.
D) Gezginler yanlarına aldığı yiyecekleri gölge bir yere koymaya çalışıyordu.
E) Empatinin her kapının açılabilmesi için olmazsa olmaz bir şey olduğunu düşünüyordu.
10. Aşağıdakilerin hangisinde ünsüz yumuşaması yoktur?
A) Artık sevgini yaşatamam yüreğimde senin.
B) Sanat dünyasının zenginlikleri bir bir ele alındı.
C) Yaşamın girdabında savruluyor sevginin tüm halleri.
D) Gidiyorum gurbeti gönlümde duya duya.
E) Karadeniz’in dağları yeşilin binbir rengini yansıtıyor.
YANITLAR: 1-B 2-A 3-D 4-C 5-D 6-C 7-E 8-C 9-C 10-B