Soru Eki ve Yön Ekleri
Yön Ekleri
Türkçede kelime gruplarında ve cümlede fiilin kendi yönünde yapıldığını göstermek İçin isim yön değiştirme haline girer. Bu halin ekleri yön ekleridir. Yön ekleri, eylemlerin cereyan ettiği yönü gösterir. Yön ekleri, aslında, adları fiillere bağlayan eklerdendir. Bulundukları kelime zarf (belirteç) olarak kullanılır.
Yön ekleri Türkçede sonradan çekim eki görevinden tamamiyle çıkmış ve sayılı kelimelerin bünyesinde tam bir yapım ekleri gibi klişeleşip kalmıştır. Çekim eki olarak her türlü hususiyetlerini ve canlılıklarını kaybetmişlerdir. Zaten canlı oldukları devirlerde de ancak yer ve zaman isimlerinde kullanılırlardı. Bugün artık birkaç kelimede kalıplaşmış olarak yapım eki haline gelmiş bulunan bu yön ekleri yerine yön ifadesi için Türkçede öteden beri datif eki ile doğru, karşı gibi yön edatları kullanılmıştır.
Zaten, datif eki, yön ifade eden çekim eklerinden biridir. Çok defa, asıl yön eklerinden sonra da datif eki getirilir. Bugün artık çoktan yapım eki durumuna girmiş bulunan bu yön ekleri, -ra, -re, – arı, – eri olmak üzere iki çeşittir. Son-ra, taş-ra, üzre, dış-arı, iç-eri, il-eri, yuk-arı misallerinde olduğu gibi – ra, • re eki eskiden beri hep aynı kalmıştır.
Örnek Cümleler
Bura: Ben burada otururken, sen oraya gitmek istedin.
Şura: Şu lambayı şuraya koyabilir misin?
Ora: Geçen hafta oraya gittik ve manzara harikaydı.
Sonra: Alışveriş yapmak için bankaya gideceğim, sonra sana uğrarım.
Taşra: Şehir hayatından sıkıldım, biraz taşraya kaçmak istiyorum.
Üzre: Bu mektubu, üzerinde adınızın üstünde yazılı olan kişiye iletiniz.
Dışarı: Hava güzel olduğunda dışarıda vakit geçirmekten hoşlanırım.
İçeri: Lütfen içeri gelin ve kendinizi evinizde hissedin.
İleri: Bu proje için daha ileri bir çalışma planlamamız gerekiyor.
Yukarı: Merdivenleri yukarı çıkarken biraz dikkatli olmanızı öneririm.
Soru Eki
Soru eki ismin soru ekini yapan işletme ekidir. İsim, fiile soru şeklinde bağlanmak için daima sonuna soru eki alır. Demek ki soru eki, ismi, daima fiile bağlayan ektir. Soru eki, belki daha çok fiil işletme ekidir. Bu ek edat kökenli olup sonradan ekleşmiştir. Bazı kaynaklarda bu ek soru edatı olarak da adlandırılmaktadır.
Aslında ne olursa olsun soru eki muhakkak ki hem isimleri hem fiilleri işlektik sahasına alan genel bir çekim eki durumundadır. Sözcük öbeklerinde ve cümlede hangi kelime soru şeklinde belirtilmek isteniyorsa o kelimeye soru eki getirilir.
Demek ki, soru eki, ismin teklik- çokluk eki, iyelik ekleri ve hal eklerine getirilebilen bütün bu şekillerin sorusunu yapan ektir. Taş-mı, odun-mu, ellerinde-mi, misallerinde olduğu gibi. Türkçede bugün soru eki vokal uyumuna bağlı olarak – mı, – mi, – mu, – mü şeklindedir. Soru eki, vurgusuz bir işletme ekidir. Vurguyu daima kendisinden önceki hece üzerine atar. Soru ekinden önce gelen bu vurgu ise daima kuvvetlidir.