Sözcüğün Yapısal Bozukluğu
Kimi zaman yapım eklerinin sözcüklere, kurallara uygun olarak seçilmemesinden dolayı, kimi zaman da eklerin yanlış seçilmesi nedeniyle sözcüklerin yapıları bozuk olur. Yanlış yapılandırılmış sözcükler, dil bilgisi kurallarına uymaz ve anlatım bozukluğu yaratır.
Sözcüğün Yapısal Bozukluğu
Sözcüklerin biçimce yanlış kullanılmasıdır.
Aşağıdaki cümlelerde yanlış yapıdaki sözcükler gösterilmiştir.
Marangozcu maliyetlerin artmasından yakınıyordu, (marangoz) Çocuktur, yapar, deyilip geçilecek cinsten bir durum değil bu. (denilip)
Hiç kendinden büyüklere böyle bir söz söylenebilinir mi? (söylenebilir mi)
İnsanlara hoşgörüyle yaklaşmak, gerektiğinde hatalarını affetmek bir erdemliktir. (erdemliliktir)
Çocuğu iyi bir doktora bakıtmak gerekiyor. (baktırmak)
Alıkoyulan paketleri yarın postaya verelim. (Alıkonulan)
Bu eşyaları pahalılatmak müşteri kaybına yol açar. (pahalılaştırmak)
Yanlış Ek Kullanımı
Gereksiz / Eksik / Fazla Ek Kullanılmasından Kaynaklanan Anlatım Bozukluğu
Bir sözcüğe, gelmesi gereken ekin dışında yanlış bir ekin getirilmesi de kimi zaman anlatım bozukluğuna yol açar.
Örnekler:
Sorun arkadaşlarımızın bizi bu konuda iyi aydınlatmamış olduğundan kaynaklanıyor. (aydınlatmamış olmasından)
Okuduklarını ezberlemek değil, tartışarak özümlemesine sağlamak gerekir. (özümsemesini)
Her ne kadar şehir dışına taşınmışsak bile beklenen rahatlığa kavuşulmamıştır. (kavuşamadık)
Dün bu konuyla ilgili pek çok sorular (soru) çözdüm.
Bu akşamki (akşam) seyrettiğimiz filmi hiç beğenmedim.
Babası yıllardır manavcılık yapıyor. (manavlık)
Kesinlikle “evet”, “hayır”, “olmaz” kelimesini kullanmayacaksın. (kelimelerini)
Aydın yöresindeki çıkan yangınlar kısa sürede kontrol altına alınıp söndürüldü. (yöresinde)
Müzede gördüğümüz eşyalar geçmişte insanların yaşayışlarını ortaya koyuyor. (geçmişteki)
Kreşler, çocukların sosyal yönlerini artırdığı söylenebilir. (Kreşlerin)
Edilgenlik Eklerini Üst Üste Getirmekten Kaynaklanan Anlatım Bozukluğu
Fiillerde iki edilgenlik eki birlikte kullanılamaz.
Kiraladığımız nakliye aracı gelmeyince toparladığımız eşyalar yerine konuldu. (kondu)
Bu olaydan sonra hakkımızda birçok söz denildi. (dendi)
Misafirlerimiz geldikten sonra yemekler yeni yenildi. (yendi)
Kasabamıza yeni kurulan tekstil atölyesi, yıkanılabilir maskeler üretiyor. (yıkanabilir)
Bu olay üzerine bakanlıktan yeni dosyalar istenildi. (istendi)
Çoğul Anlamlı Sözcüklerden Sonraki Sözcüklere Çoğul Eki Eklemekten Kaynaklanan Anlatım Bozukluğu
Birçok seneler geçti, dönen yok seferinden.
Caddenin başına kurulan bin bir çeşit baharatların satıldığı bir yerdi orası.
Bana müsaade eder misiniz biraz işlerim var.
Yalamı boyunca yaşadığı bunca acılardan sonra mutlu olmayı hak ediyorsun.
Bu kadar yıllık sessizliğimde içimde binlerce istekler birikti.
İyelik Ekinin Gereksiz Kullanılmasıdan Kaynaklanan Anlatım Bozukluğu
“-masını” ifadesi yerine “-mayı” getirilebiliyorsa iyelik eki gereksizdir.
Silah kullanmasını bilmiyor.
Kim benim gibi bağlama çalmasını biliyor, söyleyin bakalım.
Üniversiteyi bitirmiş ama hala konuşmasını bilmiyor.
Ek Yanlışlığı ile ilgili ÖSYM’nin sorduğu soru cümleleri
Onun bu konuda yaptığı tanım bize çok genel, dolayısıyla kapalı görülmektedir.
Eğitimci olarak bizim bu sorunlan bilmeli ve bunlara uygun çözümler ortaya koymamız gerekir.
Uzun süredir aldığı ilaçlar midesine ve böbreklerini etkilemiş.
Bir sanatçının yaşarken sahip çıkması gerektiğini düşünüyorum.
İki kardeş el ele tutuşmuş, fotoğrafa poz veriyordu.
Alkışlanması gereken ben değil, sporcular.
Hem yorgun hem de iki gündür uyulmamıştım.
Şirketimizin, sizin ve sizler gibi insanlara gereksinimi var.
Bu kitaptaki yer alan olaylar tamamen hayal ürünüdür.
Ege Denizi’nde birçok irili ufaklı adalar bulunur.
Oradaki insanlara elinden hiçbir şey gelmiyordu.
Bu ailenin nerede yaşadıklarını kimse bilmiyor.
Bu süre içinde arkadaşımın evinde sığındım.
Başlarına ne geleceklerinin farkında değiller.
O, iki adımlık süren bu yolda bile yürümeye üşeniyordu.
Hayatın her zorluklarına göğüs gerdim.
Bahar gelince gezip görme, öğrenme, keşfetme isteğimiz, yaşamdan aldığımız tat artmaya; planlar, programlar yapmaya başlarız.
Şiir yazmak için şair duyarlığının yanında bilgi birikimi de gerektirdiğini düşünüyor.
İnsanlar bu tür yazılan okuduklarında düşüncelerinde bir değişme ya da gelişme olacaklarını sezerler ilk.
Onun neler yaşadıklarını sen de biliyorsun.
Senin başına gelenlere üzülmesinin nedeni bundandır.
Sizlerin de şarkıya eşlik etmesini istiyorum.
Bu toplantıyı, ülkemizde özellikle son yıllarda gündeme getirilen sağlık sorunlannı tartışmayı amaçlıyoruz.
Bilim adamlan doğanın sıriannı çözüp hepimizin anlayabileceğimiz duruma getiriyorlar.
Onun için zevkine ve keyfine düşkün ne kadar memurlar varsa, hep burasını ister, buraya yerleşirdi.
Yazarlarımızın köy yaşayışına ilgilenmeleri toplumumuz açısından çok yararlıdır.
Sanatçı, son günlerde okuduğu ve ilginç buldukları kitaplar üzerine şunları söylüyor: Tek amacımız yurdumuza dönmemiz ve ülkemize yararlı olmaktır.
Hava kirliliğinin nedenlerinden biri de yeşil alanların azlığındandır.
özel zevklerim arasında kitap okumayı severim.
Simurg, bir İran efsanesinde gerçeğin peşine düşen kuşların öyküsü anlatılır.
Mevlana, Türkler olduğu kadar yabancılar tarafından da tanınan bir düşünürdür.
O, iki buçuk yıllık süren bir çalışmaydı.
Sıranın kendilerine gelmelerini beklediler.
Sözcüğün Yapısal Bozukluğu ve Ek Yanlışlığı ile ilgili Test Soruları
1. Aşağıdakilerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır?
A) Bir çocuğun yetiştirmede en büyük rolü öğretmen üstlenmiştir.
B) Politik alandaki başarılarına yeniliklerini ekliyor.
C) Yere uzanan adamın aklından kim bilir neler geçiyordu.
D) Herhangi bir alanda yeteneği olanlar eminim hiç sıkılmaz.
E) Denizden esen rüzgar yârin kokusunu getirse.
2. Deneyimli yazarların, öykülerini sadece kendi hayatlarıyla sınırlandırma yanlışına düşmemelidir.
Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A) Özne – yüklem uyumsuzluğu
B) İyelik ekinin gereksiz kullanımı
C) Belirtme durum ekinin gereksiz kullanımı
D) Tamlayan ekinin gereksiz kullanımı
E) Nesne eksikliği
3. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır?
A) Böyle konuşarak kimseyi kandıramazsın, bence konuşmana dikkat et.
B) İyi ile kötünün çatışması her Türk romanında ele alınılmıştır.
C) Ülkemizin üretiminin çok olması, gelişmişliğimizin göstergesidir.
D) Sanırım on yıl sonra seninle karşılaşırsam seni tanımakta güçlük çekerim .
E) Okuma alışkanlığının insanlara sağladığı yararlar yadsınamaz.
4. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde sahiplik ekinin gereksiz kullanımı ile ilgili bir anlatım bozukluğu vardır?
A) Elde ettiği başarının temelinde yorucu çalışmalar var.
B) Elindeki kitabın aynısı sokağın başındaki kitapçıda satılıyor.
C) Tek istediğimiz sınavı kazanmak ve iyi bir bölüme girmemizdir.
D) Sesleri duyunca yemek yemeyi bırakıp dışarı fırladı.
E) En iyi anne, sevgisi hiçbir zaman bitmeyen annedir.
5. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde iyelik ekinin gereksiz kullanımı ile ilgili bir anlatım bozukluğu vardır?
A) Mutfaktaki, bardak, tencere ve tabakları al; köşedeki kolinin içine yerleştir.
B) Arkadaş, biz bu yolda türküler tuttururken Sana uğurlar olsun… ayrılıyor yolumuz
C) İnsanca bir hayat sürmek önce öz sevgiyi başarmakla elde edilecektir.
D) Yazarlarımızın köy yaşantısına ilgilenmeleri toplumumuz açısından çok yararlıdır.
E) Şehirde herkes kendini düşünüyor; kimse şu zavallılara yardım edelim, demiyor.
6. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde ek yanlışlığı ile ilgili bir anlatım bozukluğu vardır?
A) Dün akşamki partide Latife, bize sınıf arkadaşlarını tanıştırdı.
B) Namık Kemal, romanlarında genellikle süslü cümleler kullanmış.
C) Köylüyü anlamak için çaba sarf eden bu yazar, Nabizade Nazım‘dı.
D) Gürültülü bir mekanda eğleneceğime, evde kalmayı tercih ederim.
E) Hayvanların, Anadolu kültüründeki önemini dile getiren makale yazdı.
7. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde ek yanlışlığından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?
A) Yaşlı kadın bir ekmek alabilmek için uzun süre sırada bekledi.
B) Onunla tanıştığımız o güzel günleri daha dün gibi hatırlıyorum.
C) O çocuk bu kadar şeyi başarabilecek yapıda değildir.
D) Hafif bir tebessüm ile karşıdan gelenleri süzüyordu.
E) İyi ki davet ettiniz, size geldiğimizin çok yararı oldu.
YANITLAR: 1-A 2-D 3-B 4-C 5-D 6-A 7-E