Tamlama Yanlışlığı
Tamlama Yanlışlığı Nedir Ne Demektir
a) Sıfat ve İsmin Ortak Tamlanana Bağlanması
Sıfat ve isim tamlamalarının ortak kullanılması yani tamlayanların aynı tamlanana bağlanması anlatım bozukluğuna sebep olur. Çünkü ad tamlamalarında tamlanan iyelik eki alırken sıfat tamlamalarında tamlanan yani ikinci sözcük iyelik eki almaz.
Örneğin, “Süs ile yeşilbiber mutfaklarda her zaman bulunur.” cümlesinde “süs” sözcüğü isim , “yeşil” sözcüğü ise sıfat görevindedir. Bu sözcükler “ ile” bağlacıyla “ biber” tamlananına bağlanmıştır. Dil bilgisel açıdan “süs” tamlayanının iyelik eki almış “ biber” tamlananına bağlanması gerekir. Cümlenin doğrusu şöyle olmalıdır: Süs biberi ile yeşilbiber mutfaklarda her zaman bulunur.
> Yoksul insanlara tıbbi ve gıda yardımı yapıyor.
Bu cümlede “tıbbi” sözcüğü sıfat, “gıda” sözcüğü ise isim olduğu için iki sözcük “yardımını” tamlananına bağlanamaz. Cümlenin doğrusu “Yoksul insanlara tıbbi yardım ve gıda yardımı yapıyor. ” şeklinde olmalıdır.
NOT: Aynı tamlanana bağlanan sözcüklerin her ikisi aynı türde ise yani her ikisi de sıfat ya da her ikisi de ad ise anlatım bozukluğu olmaz.
Aşağıdaki cümlelerde bu tür anlatım bozuklukları bulunmaktadır.
Festivalde kültürel ve sanat etkinliklerine yer verildi, (kültürel etkinliklerle sanat etkinliklerine)
Olay yerine birçok askerî ve polis aracı sevk edildi, (askeri araçla polis aracı)
Ben haftanın iki günü özel, üç günü ise devlet üniversitesinde derse giriyorum, (özel üniversite,… devlet üniversitesinde)
Bazı okurlar, polisiye ve macera romanlarını çok sever, (polisiye romanları ve macera romanlarını)
Sınavda biri öğretici biri de sanat metinlerinden olmak üzere iki soruyu yanıtlayamadım. (öğretici metinler ile sanat metinlerinden)
Bu proje hem ekonomik hem de kültür açısından önemli sonuçlar doğuracak, (hem ekonomi hem de kültür açısından)
Sınavdaki bir soruda sayı ile belgisiz sıfatlar vardı, (sayı sıfatları ile belgisiz sıfatlar)
Yeni yapılan binada üç adet idari, iki adet de toplantı salonu bulunmaktaydı. (idari salon, toplantı salonu)
b. İki kişi zamirinin aynı tamlanana bağlanması:
Kişi zamirlerinin tamlayan olduğu isim tamlamalarında tamlanan farklı ekler alır. Buna uyulmadığı takdirde anlatım bozukluğu oluşur.
Örneğin, ‘Toplantıda ne benim ne de onun adı geçmiş.” cümlesinde “ benim ” ile “onun” şahıs zamirlerinin “adı” tamlananına bağlanması yanlıştır. Cümlenin doğrusu şöyle olmalıdır: “Toplantıda ne benim adım ne de onu adı geçmiş.”
Aşağıdaki cümlelerde bu tür anlatım bozuklukları bulunmaktadır:
Senin ve onun düşüncesi arasında ufak farklar vardır, (senin zamirinden sonra “düşüncenle” sözcüğü getirilmelidir.)
Gerek bizim gerekse onların temel derdi bu kavganın bitmesidir. (gerek bizim temel derdimiz gerekse onlann temel derdi)
Bu para ne benim ne de onun hakkı, diye düşünüyorum, (ne benim hakkım ne de onun hakkı)
Yapılacak sınavdan kardeşimin de benim de haberim yoktu, (kardeşimin de haberi)
c. Bir sıfat veya ismin farklı tamlananlara bağlanması:
Sıfat görevli bir sözcüğün bağlandığı iki tamlanandan birine uymamasından kaynaklanan bir anlatım bozukluğudur.
Örneğin, “Ankara’da göze çarpan ilk şeylerden biri de yüksek binalar ve caddelerdir.” cümlesinde “yüksek” sıfatının “caddeler” tamlananına bağlanması yanlıştır.
Cümlenin doğrusu şöyle olmalıdır: Ankara’da göze çarpan ilk şeylerden biri de yüksek binalar ve geniş caddelerdir.
Aşağıdaki cümlelerde bu tür anlatım bozuklukları bulunmaktadır
Fatma ve Mehmet Bey düğün salonuna yarım saat geç geldi. (Fatma Hanım ve Mehmet Bey)
Bir yanda ötüşen kuşlar ve çiçekler bir yanda masmavi sular… (ötüşen kuşlar ve rengarenk çiçekler)
Erzurum’un özelliklerinden biri de kışın lapa lapa yağan karı ve soğuğudur, (lapa lapa yağan karı ve dondurucu soğuğu)
d. Tamlayan veya Tamlanan Eki Eksikliği
Tamlayan ya da tamlanan ekinin kullanılması gerektiği hâlde kullanılmaması anlatım bozukluğuna yol açar.
Yeni sözcükler yaratmak isteyen her ulus dilinin sunduğu imkânlardan yararlanması gerekir.
Bu cümlede “ulus” sözcüğü tamlayan durumunda olduğu için sözcüğün tamlayan ekini alarak “ulusun” şeklinde kullanılması gerekir.
> Akdeniz Bölgesi tarımdaki önemini bilmeyen yoktur. (Bölgesi’nin)
> İnsan alıştığı herhangi bir şeyden vazgeçmesi zordur. (İnsanın)
> Amazonlar, Samsun’un Terme ilçesinde yaşadığı bilinir. (Amazonların)
> Futbolcu, takıma yararlı olması için iyi çalışması gerekir. (Futbolcunun)
Cümlede III. tekil iyelik ekinin bulunduğu tamlanan bir tamlayana bağlanmalıdır. Bu durumda tamlanana “neyin, kimin?” soruları sorularak soruların yanıtı aranmalıdır.
Örneğin, “Arkadaşıma bu konuda yardım edeceğimi söylem iştim ama yardıma ihtiyacı yok gibi görünüyor.” cümlesinde “ ihtiyacı” tamlananı bir tamlayana bağlanmalıdır. Cümlenin doğrusu şöyle olmalıdır: Arkadaşıma bu konuda yardım edeceğimi söylemiştim ama arkadaşımın yardıma ihtiyacı yok gibi görünüyor.
Aşağıdaki cümlelerde bu tür anlatım bozukluklar bulunmaktadır:
Romanımı bitirdim ama henüz isimini koymadım. (İkinci cümleye romanımın tamlayanı getirilmeli.)
Deneme nedir, anlatımı nasıl olmalıdır sorularını yanıtlamaya çalıştık. (Anlatımı tamlananından önce denemenin tamlayanı getirilmeli.)
öğrencilerimi yetiştiren, başanlı bir birey olmalarını sağlayan öğretmenlerimize vefa borçluyuz. (Başarılı sözcüğünden önce öğrencilerimizin tamlayanı getirilmeli.)
Okula kadar gittik fakat bize onarımda olduğunu söylediler. (Bize sözcüğünden sonra okulun tamlayanı getirilmeli.)
Yeni aldığı çaydanlık çok sağlam ve güzeldi üstelik fiyatı da uygundu. (Fiyatı sözcüğünden önce çaydanlığın tamlayanı getirilmeli.)
Salon birden boşalınca havası değişti sanki. (“Havası” sözcüğünden önce salonun tamlayanı getirilerek isim tamlaması kurulmalıdır.)
e. Tamlayan Ekinin Gereksizliği:
İsim tamlamasında görev almayan sözcüklerde tamlayan ekinin gereksiz kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar.
* Türkiye’nin birkaç bölgesi hariç henüz kar yüzü görmedi.
Bu cümlede “Türkiye’nin” sözcüğü öznedir ve herhangi bir sözcükle tamlama kurmadığı için sözcükteki “ -nin” tamlayan eki atılmalıdır.
* Birçok izleyicinin takımını desteklemek için uzaktan geldi.
Bu cümlede “ birçok izleyicinin” sözü öznedir ve herhangi bir sözcükle tamlama kurmadığı için sözcükteki “ -nin” tamlayan eki atılmalıdır.
f. Tamlayan veya Tamlanan Eksikliği
Tamlayanın veya tamlananın kullanılması gerektiği hâlde kullanılmaması anlatım bozukluğuna yol açar.
* Gençlere yol gösterecek, yanlış yapmalarını önlemek istiyorum.
Bu cümlede virgülden sonra “gençlerin” sözcüğünün getirilmesi gerekir.
* Turnuvada, benim ve kardeşimin okulu finale yükseldi.
Bu cümlede “benim” sözcüğünden sonra “okulum” sözcüğünün getirilmesi gerekir.
* Duyduğuma göre senin ve onun notları pek de iyi değilmiş.
Bu cümlede “senin” sözcüğünden sonra “notların” sözcüğünün getirilmesi gerekir.
Tamlama Yanlışlığı ile ilgili ÖSYM’nin Sorduğu Sorular
1. Bu kitap, yayınevimizin, ölümünün 10. yıldönümünde ünlü şaire, onun yüce anısına armağandır. (ÖSS – 1985)
2. öğrenciyi düşünmeye ve yaratıcı olmaya yönelten ve herhangi bir konu üzerinde eleştiri yapmasını sağlayan bir anlayış, eğitim sistemimize henüz yerleşmedi. (1997 – ÖSS)
3. Türkiye’nin birkaç bölgesi hariç henüz kar yüzü görmedi. (1995 – ÖSS)
4. Bu yasadan, özel ve kamu kuruluşlarında çalışanlar yararlanacak.(1990 – ÖSS)
5. Ahmet Bey, derneğimizin üye ve ikinci başkanıdır. (1990 – ÖYS)
6. Çok az veya hiç çalışmadan sınavlara girdiler. (1991 – ÖYS)
7. Yeni sözcükler yaratmak için her ulus, dilinin sunduğu olanaklardan yararlanma yoluna gitmesi gerekir (1992 – ÖYS)
8. Bu önlemler ekonomik ve sağlık açısından yararlı sonuçlar verdi. (1992 – ÖYS)
9. Bunu kendim ve arkadaşlarım adına söylüyorum. (1992 – ÖYS)
10. Neşeli ve güldürü unsurlarının çokça kullanıldığı bu filmi mutlaka görmelisiniz. (1993 – ÖSS)
11. Dünyada, tamamı mermerden yapılmış ilk anıtsal tapınak Ege’nin Efes kentinde olduğu biliniyor. (1995 – ÖYS)
12. Ucu yırtık paraların, Merkez Bankası dahil, hiçbir yerde işlem görmüyor. (1996 – ÖYS)
13. Güvenlik ve askeri makamlarca görevlendirilen personel başarılı oldu. (1997 – ÖYS)
14. Siyasi, askeri ve ekonomi alanlarında görüştüler. (1999 – ÖSS)
15. Yapıtlarındaki kişilerin, kendi aralarında didişmeleri, eğlenceleri, oynanan oyunlarıyla kasaba yaşamı hakkında ipuçları veriyorlar. (2004 – ÖSS)
16. Tarihte bu uluslar, öteki ulusların arasına kaynaşmışlardır. (2004 – ÖSS)
17. Gelişme çağındaki gençler, kendini ve çevrenin yönlendirmesiyle yanlış yapabilirler. (2005 – ÖSS)
18. Sözünü ettiğiniz binayı ne gördüm ne de yerini bilirim. (2005 – ÖSS)
19. Adından söz ettiren bu rom anda sanat ve yapısal yönden farklı bir dil kullanmış. (2006 – KPSS)
20. Usta bir yönetmenin sinemadan bu denli uzak kalması, hem onun hem sinemamızın hem de bizler için büyük bir eksiklik. (2007 – SAYIŞTAY)
21. öyküleriniz hem çok gerçekçi hem de masalsı bir yanı var. (2007-A d . Bak. İcra Md. ve Md. Yard.)
22. Her yıl kış aylarında, kurum un personeli ve aileleri için özel eğlenceler düzenleniyor. (2008 – EGM Pol. Ak.)
23. Bu gemiyle arabalı ve yolcu vapurlarının yakıt ihtiyacını karşılıyorduk. (2009 – JANU)
24. Duyduklarına inanmayıp doğru olmadığını düşündü. (2010 – ALS)
25. Çocuklarından biri özel, öbürü devlet üniversitesinde okuyor. (2011 – JANU)
26. Postmodern romanlarda yazar, söylem inin tekdüzeleşmesine direnmek için yazarlığın verdiği ayrıcalıklardan vazgeçtiği biliniyor. (2011 – KPSS)