Dram
Edebiyatta Dram Türü Nedir Ne Demektir
Tiyatroda, “dram” terimi genellikle oyunun türünü ifade eder. Dram, tiyatroda ciddi ve duygusal konuların ele alındığı bir türdür. Genellikle trajik veya acı verici bir sonla biter ve izleyicileri düşündürür veya duygusal olarak etkiler. Bu tür, insan hayatının zorlukları, kişisel ilişkiler, aşk, kayıp, ölüm, yalnızlık, bağımlılık, hastalık, toplumsal sorunlar gibi konuları ele alır. Bu tür oyunlar genellikle gerçekçi, doğal ve duygusal bir dille yazılır ve karakterlerin iç dünyalarına odaklanır.
Dram, tiyatro tarihinde önemli bir yer tutar ve Shakespeare, Anton Chekhov, Tennessee Williams, Arthur Miller gibi ünlü oyun yazarlarının eserleri bu türe örnek verilebilir. 18.asırdan sonra, trajedi (tragedya) ve komedinin (komedya) dışında üçüncü bir tiyatro türü olarak çıkmıştır. İnsan yaşamını çirkin ve güzel yanlarıyla ortaya koymak amacıyla ortaya çıktı. Bu tiyatro türü, Romantizm döneminde doğduktan sonra, her dönemde varlığını sürdürdü.
Dram tiyatrosunun temel özellikleri:
- İnsan ilişkilerine odaklanır. İnsan ilişkilerinin karmaşıklığına, çelişkilerine ve sorunlarına odaklanır.
- Ciddi bir anlatım tarzı kullanır. Bu tür oyunlar, genellikle ağır ve ciddi konuları ele alır. Örneğin, aşk, ölüm, ayrılık, ihanet, acı ve kayıp gibi konuları işler.
- Gerçekçi bir anlatım tarzı kullanır. Grçek hayatta karşılaşılan durumları ve insan davranışlarını yansıtmaya çalışır.
- Derin karakter analizi yapar. Karakterlerin iç dünyalarına odaklanarak, onların duygusal ve psikolojik durumlarını ayrıntılı bir şekilde işler.
- Diyaloglar önemlidir. Karakterler arasındaki diyaloglar önemlidir. Bu diyaloglar, karakterlerin birbirleriyle olan ilişkilerini ve duygusal durumlarını ortaya çıkarır.
- Drama yüksek ses ve müzik gibi etkili unsurları kullanır. Yüksek ses, müzik, ışıklandırma ve sahne tasarımı gibi etkili unsurları kullanarak, izleyicilere oyunun atmosferini aktarmaya çalışır.
Bu tür, insan ilişkilerine, gerçekçi bir anlatım tarzına ve karakterlerin derin analizine odaklanarak, genellikle ciddi konuları işler. Bu tür, tiyatroda büyük bir yer kaplar ve Shakespeare, Chekhov, Arthur Miller, Tennessee Williams, August Wilson, Tony Kushner gibi birçok ünlü yazarın eserleri bu türde yazılmıştır.
Dram türünün Genel Özellikleri Kısaca şunlardır:
1. Kahramanlar her ekonomik katmandan seçilebilir.
2. Hem acıklı hem de güldürücü olaylar, bir arada bulunabilir.
3. Üç birlik kuralına uyma zorunluğu yoktur.
4. Şiir biçiminde ya da düzyazıyla yazılabilir.
5. Olay, tarihten ya da günlük yaşamdan alınabilir.
6. Perde sayısı, yazarın isteğine bağlıdır.
Dram türünün en önemli sanatçıları
William Shakespeare: Bu türün belki de en büyük ismi, William Shakespeare, İngilizce edebiyatın en önemli yazarlarından biridir. 16. yüzyılda yaşamış olan Shakespeare, ünlü oyunlarıyla tanınır. “Hamlet”, “Macbeth”, “Kral Lear”, “Othello” ve “Romeo ve Juliet” gibi eserleri, insan davranışlarını ve çelişkilerini ele alan dramalarıyla bilinir.
Anton Çehov: Anton Çehov, Rusya’da yaşamış ve yazmış bir yazardır. Özellikle kısa öyküleriyle tanınan Çehov, “Vişne Bahçesi”, “Dayanışma”, “Üç Kızkardeş” ve “Mevsimler” gibi oyunlarıyla da bu türde etkili eserler vermiştir.
Arthur Miller: 20. yüzyılın en önemli Amerikan yazarlarından biri olan Arthur Miller, “Death of a Salesman” (Bir Satıcının Ölümü), “The Crucible” (Cadı Kazanı), “All My Sons” (Bütün Oğullarım) gibi oyunlarıyla bu türde etkili eserler vermiştir. Miller, genellikle Amerikan rüyası ve aile ilişkileri gibi konulara odaklanan eserleriyle tanınır.
Tennessee Williams: Amerikalı bir yazar olan Tennessee Williams, “A Streetcar Named Desire” (Tramvay İstiyor), “Cat on a Hot Tin Roof” (Sıcağın İçindeki Kedi), “The Glass Menagerie” (Cam Hayvanlar) gibi oyunlarıyla bu türde büyük bir etki yaratmıştır. Williams, genellikle aile ilişkileri, cinsellik ve toplumsal sorunlar gibi konulara odaklanmıştır.
August Wilson: August Wilson, Amerikalı bir yazar ve oyun yazarıdır. “Fences” (Çitler), “The Piano Lesson” (Piyanonun Dersi), “The Seven Guitars” (Yedi Gitar) gibi oyunlarıyla tanınan Wilson, Afrikalı Amerikalıların deneyimlerini ve tarihsel süreçlerini ele alan dramalarıyla öne çıkmaktadır.
Samuel Beckett: İrlandalı bir yazar olan Samuel Beckett, “Waiting for Godot” (Godot’yu Beklerken), “Endgame” (Son Oyun) gibi oyunlarıyla bu türde etkili eserler vermiştir. Beckett, insan varoluşunun anlamsızlığı ve absürtlüğü gibi konuları ele alan eserleriyle tanınmaktadır.
Henrik Ibsen: Norveçli yazar Henrik Ibsen, “Halk Düşmanı”, “Bir Evlilik”, “Hedda Gabler”, “Nora” gibi oyunlarıyla bu türde önemli bir yere sahiptir. İbsen, toplumsal konulara, kadınların rolüne ve ahlaki değerlere odaklanarak, insanın doğasını ve ilişkilerini ele alan eserler yazmıştır.
Jean-Paul Sartre: Fransız yazar ve filozof Jean-Paul Sartre, “Huis Clos” (Kapalı Kapılar Arkasında), “Les Mains Sales” (Kirli Eller), “Le Diable et le Bon Dieu” (Şeytan ve İyi Tanrı) gibi oyunlarıyla bu türde etkili eserler vermiştir. Sartre, insanın özgürlüğü, varoluşu ve varoluşsal kaygıları gibi konuları işleyen eserleriyle tanınır.
Edward Albee: Amerikalı yazar Edward Albee, “Who’s Afraid of Virginia Woolf?” (Virginia Woolf’un Kuzuları), “The Zoo Story” (Hayvanat Bahçesi Öyküsü), “A Delicate Balance” (Hassas Dengeler) gibi oyunlarıyla bu türde etkili eserler vermiştir. Albee, aile ilişkileri, cinsellik ve ölüm gibi konulara odaklanmıştır.
Eugene O’Neill: Amerikalı yazar Eugene O’Neill, “Long Day’s Journey Into Night” (Geceye Uzun Bir Yolculuk), “The Iceman Cometh” (Buz Adam Geliyor), “Desire Under the Elms” (Ihlamur Altında Arzu) gibi oyunlarıyla bu türde önemli bir yere sahiptir. O’Neill, insanın hayatta kalmak için mücadelelerini ve hayatta kalma arzusunu ele alan eserleriyle tanınır.
Dram türünde yazmış diğer sanatçılar:
Diderot (1713 -1784)
Victor Hugo (1802 – 1885)
Lessing (1729-1781)
Goethe (1749-1832)
Schiller (1759-1805)
Dram Türleri Nelerdir
Bu türün geçirdiği başlıca üç aşama vardır:
Romantik Dram
Burjuva Dramı
Çağdaş (Modern) Dram
Ayrıntılı bilgi için aşağıdaki başlıklara göz atınız.
Romantik Dram
Tragedyanın belli kurallarını yıkmak amacı gütmüştür. 19. yüzyılın ilk yarısında Romantizm akımıyla birlikte ortaya çıkmıştır. Romantizmle birlikte edebiyatın her dalında başlayan isyan hareketi tiyatro alanında ürününü dram olarak vermiştir. İngiliz oyun yazarı Shakespeare’ın ilk örneklerini verdiği bu tür, Alman edebiyatında Goethe, Schiller gibi sanatçıların ilgisini kazanmıştır. Romantik dramın ilkelerini ilk kez Fransız sanatçı Victor Hugo, Cromwell (1827) adlı oyununun önsözünde ortaya koymuştur.
Romantik Dramın Özellikleri Nelerdir:
- Oyunda acıklı ve gülünç olaylar bir arada verilebilir.
- Olaylar tarihten ya da günlük hayattan alınabilir.
- Nazım ya da nesir biçiminde yazılabilir.
- Kahramanlar her tabakadan seçilebilir.
- Acı veren olaylar sahnede gösterilebilir.
- Perde sayısı yazarın isteğine bağlıdır.
- Yerli hayata ve ulusal konulara önem verilir.
- Klasik tiyatronun “zamanda ve mekanda birlik” kuralına uyma zorunluluğu yoktur.
Burjuva Dramı
Fransız filozofu Diderot (1713-1784)’un tragedyaya karşı çıkmasıyla ortaya çıkmıştır. Burjuva dramında günlük olayları işlemek, orta sınıfa seslenmek, güzel ile faydalıyı göstermek, ahlakçı görüşü vurgulamak ve günlük yaşayışın doğal dili olan nesir ile yazmak başlıca amaçlar olmuştur.
Burjuva Dramının Özellikleri
- Burjuva sınıfının yaşam biçimi ve değerlerine odaklanır. Bu tür oyunlar, burjuva sınıfının günlük hayatını ve ahlaki konularını ele alır.
- Toplumsal konulara odaklanır. Burjuva Dramı, sınıf farklılıkları, para, evlilik, aile ilişkileri, sosyal statü, toplumsal değişim gibi konuları işler.
- Gerçekçi bir anlatım tarzı kullanır. Bu tür oyunlar, gerçek hayatta karşılaşılan durumları ve insan davranışlarını yansıtmaya çalışır.
- Karakterlerin iç dünyalarına odaklanır. Burjuva Dramı, karakterlerin duygusal ve psikolojik durumlarına ağırlık verir.
- Sahnede tasvir edilen ortam ve kişiler gerçekçi bir şekilde betimlenir. Bu tür oyunlarda sahne tasarımı ve dekorasyonu da gerçek hayatta karşılaşılabilecek ortamlara uygun şekilde yapılır.
- Konuşmalar genellikle doğal ve gerçekçi bir dille yazılır. Bu tür oyunlarda, diyaloglar karakterlerin duygu ve düşüncelerini yansıtmaya çalışır.
Burjuva Dramı, sınıf farklılıkları ve sosyal değişim gibi konulara odaklanarak, tiyatroda gerçekçi bir anlatım tarzı kullanarak, 19. yüzyılda Avrupa tiyatrosunda önemli bir yer edinmiştir. Bu türün öncüsü Alman yazarlar Georg Büchner ve Heinrich von Kleist’tir ve daha sonra Gustave Flaubert, Henrik Ibsen ve August Strindberg gibi yazarlar bu türe örnek verilebilir.
Çağdaş Dram
Romantizm akımının etkili olduğu dönemlerden sonra da biçim ve içerik değişiklikleriyle yeni boyutlar kazanmış ve günümüze kadar varlığını sürdürmüştür. Günümüzde değişik görüşlerin ve akımların doğrultusunda dramlar yazılmakta ve bunlar çağdaş dram içerisinde değerlendirilmektedir.
Çağdaş Dram Özellikleri
- Güncel konulara odaklanır. Çağdaş Dram, günümüz dünyasının sorunlarını işler. Bu konular arasında toplumsal eşitsizlik, insan hakları, çevre sorunları, teknoloji, savaş ve terörizm gibi konular yer alır.
- Gerçekçi bir anlatım tarzı kullanır. Bu tür oyunlar, gerçek hayatta karşılaşılan durumları ve insan davranışlarını yansıtmaya çalışır.
- Karakterlerin iç dünyalarına odaklanır. Çağdaş Dram, karakterlerin duygusal ve psikolojik durumlarına ağırlık verir.
- Çoklu perspektif kullanır. Bu tür oyunlar, farklı karakterlerin bakış açılarını göstererek olayları farklı açılardan ele alır.
- Deneysel teknikler kullanır. Çağdaş Dram, bazı deneysel teknikler kullanarak, sahne tasarımı, ışıklandırma, müzik ve diyaloglar gibi unsurları kullanarak, izleyicilerde farklı duygular ve düşünceler uyandırmaya çalışır.
- Toplumsal ve politik eleştiri yapar. Bu tür oyunlar, güncel sorunlarla ilgili eleştirel bir bakış açısı sunarak, toplumsal ve politik sorunlara dikkat çekmeyi amaçlar.
Çağdaş Dram, günümüz dünyasının sorunlarına odaklanarak, gerçekçi bir anlatım tarzı kullanarak ve farklı tekniklerle izleyicileri etkilemeyi hedefleyerek, tiyatroda önemli bir yere sahiptir. Bu türün öncüleri arasında Samuel Beckett, Harold Pinter, Edward Albee, David Mamet, Tony Kushner ve Caryl Churchill gibi yazarlar yer alır.