Bağlaçlar

Bağlaçlar

    Eş görevli kelimeleri ya da kelime gruplarını, anlamca ilgili cümleleri bağlamaya yarayan kelimelere bağlaç denir. Bağlaçlar, “sıralama, zıt anlam, nedenlik, açıklama, pekiştirme, denkleştirme ve olasılık” bağlaçları olmak üzere çeşitlere ayrılır.

Örnekler:
Kitapları üs defterlerini bizde unutmuş, (sıralama)
Kitabı okudu ama özetleyemedi. (Karşıtlık)
Bu gerçeği halk anlamalı çünkü bu gerçek halkın gerçeği. (Nedensellik)
Ailen de dostların da seni aramadı.
Ne eş ne dost kalmış ortada!

Ünlemler

    Anlatıma güç katmak maksadıyla, anlık duygularımızın ifadesi olarak ağzımızdan bir çırpıda çıkan kelime ya da kelime gruplarıdır. Ünlemler iki çeşittir:

1. Asil Olarak Ünlem Olan Kelimler

Ey, hey, bre, vah, tüh gibi kelimeler asıl itibariyle ünlem olan kelimelerdir.

Örnekler:

• Of gençliğim eyvah!
• Hey hey, yine de hey hey!

2. Sonradan Ünlem Anlamı Kazanan Kelimeler

Köken itibariyle ünlem olmayıp cümle içerisinde ünlem anlamı kazanan kelime ya da kelime gruplarıdır.

Örnekler:

Alçak adam!
Seni hain seni!
Koş !
Not:” İle”edatı bazen cümlede görevinde kullanılır. Bağlaç görevinde olan “ile” edatı “ve” bağlacının cümledeki işlevini üstle­nir. Örneğin, “Emre ile (ve) Aras, [jeoloji kitabı üzerinde çalışıyorlar.” cümlesinde ile edatı; ¡edat görevinde değil, bağlaç görevinde kullanılır.

BAŞKA BİR KAYNAK:

Eş görevli ya da birbiriyle ilgili sözcükleri, sözcük öbeklerini, özellikle cümleleri bağlamaya yarayan, bunlar arasında anlam (bağdaşıklık) ve yapı (dil bilgisi, bağlaşıklık) bakımından ilgi kuran sözcüklere bağlaç denir.
Uyarı: Bağlaçlar eş görevli ya da birbiriyle ilgili sözcükleri, söz öbeklerini birbirine bağladığında bağlama grubu oluşturur. Bu bağlama grupları cümlenin ögelerinde özne, nesne, yüklem, dolaylı tümleç ve zarf tümleci olarak görev yapar.

Örnek: Halide Edip Adıvar ile Yakup Kadri Karaosmanoğlu, çok okunan yazarlarımızdandır.
Bağlama grubu (Özne görevinde)
Sait Faik Abasıyanık, kuşları ve balıkları anlatır çoğu öyküsünde.
Bağlama grubu (belirtili nesne)
Uyarı: Bağlaçların cümleden çıkarılması, çoğunlukla cümlenin anlamında bir daralmaya ya da bozulmaya sebep olmaz. (Edatların cümleden çıkarılması hâlinde, anlatım bozukluğu oluştuğunu unutmayınız.)
Aşağıda çok kullanılan bağlaçlar verilmiştir.
Ve Bu bağlaç eş görevli sözcükleri ve cümleleri birbirine bağlar.
Örnek: Matematik ve Türkçe derslerinde daha başarılıyım.
Bağlama grubu (dolaylı tümleç görevinde)
Sabah erkenden uyandık ve yola çıktık. (Cümleleri birbirine bağlamıştır.)
1.cümle 2.cümle
Amerika ve Kuzey Kore gerilimi tırmandırıyor.
Bağlama grubu (özne görevinde)
İle : Çoğu zaman “ve” bağlacıyla eş görevli kullanılır. Ancak bu bağlaç cümleleri bağlama göreviyle kullanılmaz.
İle sözcükler arasında anlam ilgisi kurduğunda edat olur. Bu durumda “ile” yerine “ve” getirilemez.
Örnek: Hayatında hiç gazete ve dergi okudun mu?
Bağlama grubu (belirtisiz nesne görevinde)
Dünya ile Güneş arasındaki mesafe oldukça fazladır.
Bağlama grubu, sıfat grubunun içinde (özne görevinde)
Kardeşimle pek anlaşamayız.
Edat grubu (durum zarfı görevinde)
De : Eklendiği sözcüğü, önceden geçen ya da geçmiş gibi düşünülen görevdeş bir sözcüğe bağlar; eşitlik, gibilik, katılma anlamları katar. Bu bağlaç “dahi, bile” bağlaçlarıyla görevde özdeştir. Bu bağlaç bulunduğu cümleye göre değerlendirilir ve çok farklı anlamlar kazandırır. Bu anlamların başlıcaları şunlardır:
Uyarı: De bağlacı bulunma hâl ekiyle karıştırılmamalıdır. Bağlaç olan de/da her zaman ayrı yazılır; ünsüz benzeşmesine uymaz, ta/te şekilleri yoktur.
Örnek: Üçü de yaralanmış. (birliktelik anlamı)
Önce kendin yap da sonra bizden iste. (azarlama anlamı)
Adam olacaksın da ben göreceğim. (küçümseme anlamı)
Gitmem de gitmem. (direnme, inat anlamı)
Buraya gelmiş de bize uğramamış. (sitem anlamı)
Kazansam da kazanmasam da önemli değil. (umursamama anlamı)
Sen üniversiteyi kazan da ben masraflara katlanırım. (istek anlamı)
Size de bir kahve yapayım. (başkalarına yaptığım gibi)
O filmi ben de izledim. (eşitlik)
Ki : Bu bağlaç genellikle cümleleri birbirine bağlar. “Ki” bağlacından sonra gelen cümle önceki
cümlenin açıklayıcısı olur. “Ki” bağlacı işaret sıfatı olan ki ekiyle karıştırılmamalıdır. Bu bağlaç her zaman
ayrı yazılır çünkü bağlaçlar ek değildir, bir sözcük türüdür.
Örnek: Duydum ki unutmuşsun gözlerimin rengini. (sitem anlamı)
Canı sıkılmış ki bizimle gelmedi. (neden sonuç)
Atatürk der ki: “Hayatta en hakiki mürşit ilimdir, fendir.” (açıklama)
Acaba beni affeder mi ki… (kuşku)
Dışarı çıksam mı ki… (kararsızlık)
Karşıtlık Anlamı Kazandıran Bağlaçlar: “Ama, fakat, lakin, ancak, oysa, yalnız, halbuki, ne var ki, hiç
değilse, bununla birlikte, şu var ki…” gibi bağlaçlardır.
Örnek: Onunla konuştuk fakat onu ikna edemedik.
Sizinle ancak hafta sonu görüşebilir.
O gün karanlıkta yürüdüm ama çok korktum.
Kafa orman gibi lakin, o bıyık hep budanır.
Nedensellik Anlamı Kazandıran Bağlaçlar: “Çünkü, zira, madem, mademki, değil mi ki…” gibi bağlaçlardır.
Örnek: Bu soruyu çözemedim çünkü bu konuyu bilmiyorum.
Bu yıl buğdaylar bol başak verdi zira yağmurlar çok yağdı.
Mademki buraya geldiniz, bir kahvemizi için.
Koşul Anlamı Kazandıran Bağlaçlar: “Şayet, eğer, ise” gibi bağlaçlardır.
Örnek: Eğer haber verseydik o da bize katılırdı.
Şayet fikrinizi değiştirirseniz bize haber verin.
Eğer uykun var ise yan odada uyuyabilirsin.
Olasılık Anlamı Kazandıranlar: “Yoksa, anlaşılan, meğer” gibi bağlaçlardır.
Örnek: Anlaşılan bu filmin sonu kötü bitecek.
Gün ne güzel doğmuş, meğer açık denizde.
Yoksa onlarla gitmek istemiyor musun?
Özet Anlamı Kazandıranlar: “O hâlde, öyleyse, kısaca, sözün kısası, demek ki, örneğin…” gibi bağlaçlardır.
Örnek: O hâlde sanatçının görevi toplumu aydınlatmak, ona kılavuzluk etmektir.
Öyleyse bu bahsi burada kapatalım.
Kısaca orada kalmak istemiyorum.
Pekiştirme Anlamı Kazandıranlar: “Hem, hem de, üstelik, hatta, nitekim…” gibi bağlaçlardır.
Örnek: Bu elbisenin fiyatı çok uygun hem sana da çok yakıştı.
Ürünler çok kaliteli üstelik fiyatları da çok uygun.
Denkleştirme Anlamı Kazandıran Bağlaçlar: “Veya, veyahut, ya da” gibi bağlaçlardır. Kavramlar arasında denklik ilişkisi kurar.
Örnek: Kendine ödev olarak bir roman ya da öykü seç.
Müzik veya resim dersini seçebilirsin.
Karşılaştırma Anlamı Kazandıran Bağlaçlar: “Ne…….ne, ya………….ya, hem………..hem, gerek………..
gerek, ister………..ister” gibi bağlaçlardır. Bunlar değişik anlam ilgileri kurar ve değişik ögeleri bağlar.
Örnek: Gerek baba gerek ana tarafından bir mülke varis olamadım.
Hem gider hem ağlar….
Ya bu deveyi güdersin ya bu diyardan gidersin.
Hem suçlu hem de güçlüsün.
Ne bir not ne de bir iz bırakmış geride.