İyelik Eki
İyelik Eki Nedir Ne Demektir
Türkçemizde “iyelik eki” bir adın karşılık geldiği kavram ya da nesneye bir kişinin ya da bir nesnenin sahip olduğunu belirten ad çekim eklerinden biridir. İyelik ekleri farklı ders kitaplarında “sahiplik ekleri” olarak da karşımıza çıkabilmektedir. Her iki kavram da aynı anlamı katmaktadır. Tek farkı “sahip” sözcüğü Arapça olduğu için öz Türkçe olan “iyelik” sözcüğünü tercih etmeliyiz. Ancak kesinlikle “aitlik eki” olan “-ki” ile karıştırılmamalıdır. Bunu anlamlandırmanın yolu ise çok kolaydır.
Örnek:
Ben kalemimi evde unuttum, seninkini alabilir miyim? (Bu cümlede “nesnenin açısından” bakıyoruz ve -ki eki II. tekil kişiye (sen) kalemin ait olduğu anlamı katıyor. Kendi açımızdan baktığımızda ise “kalem” sözcüğüne benim sahip olduğum kalem anlamı katan -im eki ise sahiplik yani iyelik eki olmaktadır.)
Bir nesneye veya kavrama başka bir nesnenin sahip olduğu, başka bir nesneye bağlı olduğu ya da başka bir nesnenin parçası olduğu dile getirilmek istenirse o nesneyi karşılayan adın sonuna iyelik eki getirilir. İyelik ekleri getirildikleri isimlerin dışındaki bu nesneleri şahıslar halinde ifade eder. Yani iyelik ekleri getirildikleri adların bağlı oldukları ben, sen, o, biz, siz, onlar şahıslarını ifade eder.
İyelik Ekleri Nelerdir
Teklik;
1. Şahıs: – m
2. Şahıs; • n
3. Şahıs: ı, i, – u, ü, sı, si, su, – si
Çokluk:
1. Şahıs: -mız, – mi/. – muz, – müz
2. Şahıs : – nız, -nız, nuz,-nüz
3. Şahıs: – lar, leri
baş-ı-m , el-i-m , anne-m su-y-u -m ne-y-i-m
baş-ı-n el-i-n anne-n su-y-u- n ne-y-i-n
baş-ı el-i anne-si su-y-u ne-y-i
baş-ı-m ız el-i-miz anne-miz su-y-u -muz ne-y-i-miz
baş-ı-nız el-i-n iz anne-niz su-y-u-nuz ne-y-i-niz
baş-la-n el-leri anne-leri su-ları ne-leri
ÖNEMLİ NOT: İyelik ekleri çokluk ekinden sonra gelebilir, durum eklerinden ve soru eklerinden sonra gelemezler. İyelik ekleri de vurgulu eklerdendir. Sesli harfle biten 3. şahıs iyelik eklerinden sonra ve hal eklerinden önce daima bir -n yardımcı sesi getirilir. evi-n-e, orta-sı-n-da.
Pratik Yöntem: İyelik eklerini adların üzerinde kolaylıkla tespit edebilmek için o adın başına aklımızdan “benim, senin, onun, bizim, sizin, onların” gibi kişi zamirlerini getiririz; eğer sözcük anlamlı oluyorsa orada sahiplik eki var demektir.
(benim) bardağım
(senin) bardağın
(onun) bardağı
(bizim) bardağımız
(sizin) bardağınız
(onların) bardakları
NOT 1: Üçüncü tekil iyelik eki ile ismin i hali olan belirtme durum ekinin karışmaması için ilgili sözcüğün başına “onun” zamirini getirmeliyiz. Eğer oluyorsa o ek iyelik eki demektir.
Kitabı verir misiniz? (Hal eki)
Kitabı çıkar çıkmaz çok satıldı. (İyelik Eki)
NOT 2: “Üçüncü çoğul iyelik eki” (-ları) ile çoğul eki (-lar) karıştırılmamalıdır. Bunun için sözcüğün başına “onların” adılını getirmeliyiz.
İyelik Eki Nasıl Bulunur Taktiği
a. Sözcüğün başına “benim, senin, onun, bizim, sizin, onların” biçimindeki kişi adılları getirilir:
(Benim) Telefon-um iki gündür bozuk.
(Senin) Arkadaşlar-ın seni ziyarete gelmiş.
(Onun) Kardeş-i henüz eve gelmemiş.
(Bizim) Mahalle-miz çok temiz ve sakindir.
Burada (sizin) çalışma-nız daha iyi olur.
(Onların) Araba-ları yok diye çok üzülüyorum.
b. Belirtili ve belirtisiz isim tamlamalarının tamlanan öğesi ne gelin
Bu vatan toprağın kara bağr-ı-nda
Sıradağlar gibi duranlarındır,
Bir tarih boyunca onun uğr-u-nda
Kendini tarihe verenlerindir. (O. Ş. Gökyay)
Bir nişan yüzüğ-ü b ir kapı ses-i
Seni hatırlatır her zaman bana. (Sezai Karakoç)
Eğilip bir taş alıyorum yerden, fırlatıyorum denize
Ufacık bir gülüş geçiyor suyun üzer-i-nden (E. Cansever)
İyelik Ekinin Diğer Görevleri
Sevgi bildirir: güzel-im ağaçlar, can-ım kardeşim
İkileme kurar: kol-um kanad-ım, üst-ümüz baş-ımız…
Sıfat-fiile gelir: beğendiği-m kitap, gödrüğ-ün yerler…
Kalıplaşmış anlatımlar kurar: Eli-n-e sağlık! Darısı baş-ınız-a!
Yaş kavramı verir: altmış-ım-da, yetmiş-im-de…
Bazı sözcüklerde iki kez kullanılarak pekiştirme işlevi görür: bir-i-s-i, kim-i-s-i…
Aitlik Eki Nedir?
-ki aitlik eki, ben- im-ki, yerde-ki, beri-k i-n-den, dolap-ta- ki-n-den misallerinde görüldüğü gibi çekim eklerinden sonra gelmek, iyelik eki gibi bir çeşit yardımcı ses almak, âitlik gibi birtakım iyelik fonksiyonu taşımak bakımlarından da bir çekim eki iletme eki karakterindedir. Onun için -ki eki bu karakteri ile burada da ikinci bir iyelik eki olarak isim işletme ekleri arasına girmektedir.
İyelik Ekleri Testleri Çöz
1. Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası, bir bölümü (I) kazılıp bir 9. bölümü doldurularak düzeltilmiş arazide bulunuyor. Sağlam olmayan dolgu zemindeki batı duvarında (II) zaman zaman eğilmeler yaşanıyor. Bu yüzden yapı, tarihin (III) çeşitli dönemlerinde onarıldı, Selçuklular Dönemi’nde (IV) bazı değişiklikler yapıldı. Cami bölümünün batı duvarı (V) 16. yy. da taç kapıyla birlikte sökülerek yeniden örüldü ve sağlamlaştırıldı.
Yukarı altı çizili sözcüklerin hangisi iyelik eki almamıştır?
A)I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
2. Aşağıda cümlelerden hangisinde iyelik eki almış bir sözcük vardır?
A) Kitabımın üçüncü baskısı hazırlanıyor.
B) Balıkçılarla birlikte kahvede oturduk.
C) Para kazanmak için boya yapıyor.
D) Şiddetli yağmurdan evi su basmıştı.
E) Yolcular molada rahat bir nefes aldı.
3. Sanatın temel görevi (I) şudur: Dünyanın bütün insanlarının (II) ruhundaki ateşli sorulara doyurucu cevaplar verebilmek. Onların gizli, kuşkucu, sorgulayıcı ve problemli dünyalarının (III) tercümanı olabilmek. Okunduğunda (IV) milyonlarla, Kafdağı’nın ardındaki (V) kalabalıklarla duygudaş olabilmek.
Yukarı altı çizili sözcüklerin hangisi iyelik eki almamıştır?
A)I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
4. Aşağıda cümlelerden hangisinde iyelik eki almış bir sözcük yoktur?
A) Yıllardır aradığım sessizlik burada vardı.
B) Çocuk ağlamasını bile özledim burada.
C) Babamın bana bisiklet alacağını sanmıştım.
D) Yeni giysilerimi giyinip bayram ziyaretine gittim.
E) Artık internette her türlü bilgiyi bulabilirsiniz.
5. Uludağ, ilkbahar aylarında (I) baharla kış arası bir görüntü sunar. Dağa çiçek toplamaya çıkanlar bir tipinin ortasında (II) bile kalabilir ama bu nadir görülen bir durumdur. Nisan ortasından (III) itibaren Uludağ’da pistlerde kar olsa bile doğa canlanmaya ve dağın rengini değiştirmeye başlar. Çiçekler açınca değişimin (IV) geri dönüşü olmaz Uludağ’da. Yol boyunca (IV) her iki tarafta uzanan ormanlarda bahar telaşı başlamıştır artık.
Yukarı altı çizili sözcüklerin hangisi iyelik eki almamıştır?
A)I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
6.
I. Cefa hayatın bir parçasıdır, zorluklarla başa çıkmak için güçlü olmalıyız.
II. Saygı, her insanın hak ettiği temel bir değerdir, herkesin saygı görmesi önemlidir.
III. Ailem, benim için en önemli destek ve sevgi kaynağıdır.
IV. Mutluluk, iç huzuru ve memnuniyet duygusudur, hayatta gerçek mutluluğu bulmak önemlidir.
V. Aşk, kalpleri birleştiren güçlü bir duygudur, hayatın anlam ve mutluluk kaynağıdır.
Yukarıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin hangisi iyelik eki almamıştır?
A)I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
7.
I. Kaybettiğimiz arkadaşımızın ölümü bizi derin bir üzüntüye boğdu.
II. Korkunç bir gürültü duyduğumda kalbim hızla atmaya başladı ve içimde büyük bir korku hissi oluştu.
III. Çöp tenekesinin içindeki kokudan dolayı yüzümde iğrenme ifadesi belirdi ve hemen oradan uzaklaştım.
IV. Arabanın sıkıştığı trafikte saatlerce beklemek beni öfkelendirdi ve sinirlenmemek için kendimi zor tuttum.
V. Sürpriz doğum günü partisine girdiğimde tüm arkadaşlarımın orada olduğunu görünce büyük bir şaşkınlık yaşadım.
Yukarıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin hangileri iyelik eki almıştır?
A) I. ve II B) II. ve IV C) III. ve V D) III. ve IV. E) I. ve V.
YANITLAR: 1- C 2- A 3- D 4-E 5- D 6-D 7- E