Maniler
Mani Nedir? Mani Hakkında Kısaca Özet Bilgi
Mani, Türk edebiyatında anonim halk şiiri türlerinden biridir. Bu şiir türünün anonim olması demek ilk söyleyen kişinin belli olmaması demektir. Genellikle dört mısradan oluşur .Türk edebiyatında mani, özellikle Türk halk şiiri geleneğinde oldukça yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Anadolu’da daha çok, genç kızlar ve kadınlar arasında türetilir ve ezgiyle söylenir. Saz eşliğinde söylenen maniler de vardır.
Manilerin Kökeni ve Tarihi Gelişimi
Maninin kökenleri, Türk kültürüne kadar uzanır. Türkler, binlerce yıl boyunca şiirsel ifadelerini mani tarzında yapmışlardır. Ancak maninin bugünkü biçimi, özellikle İslam kültürünün etkisiyle oluşmuştur. İslam kültüründe, maniler özellikle dini ve ahlaki konuları ele alırken, Türk kültüründe mani genellikle sevgi, aşk, doğa, toplumsal olaylar gibi konuları işlemektedir.
Manilerin Yapısı
Çoğunlukla dört mısradan oluşur. İlk iki mısra, birbirinden bağımsız olarak konuyu açıklar. Üçüncü mısra, önceki iki mısrayı birleştirir ve dördüncü mısra ise önceki üç mısrayı bir özdeyişle sonlandırır. Dörtlüklerin son iki mısrası birbirine uyumlu bir şekilde kafiye yapar. Manilerin kafiye örgüsü, genellikle a-a-x-a şeklindedir.
Maniler, genellikle çok kısa olup, toplamda 8-16 mısradan oluşurlar. Manilerde, dilin özelliklerini en iyi şekilde kullanarak, çeşitli edebi sanatlar kullanılır. Şiirsel bir anlatımın yanı sıra ayrıca bir tekerleme etkisi de yaratılmaktadır. Bu nedenle, çocuklar arasında da oldukça popüler bir halk edebiyatı türüdür.
Maninin kafiye düzeni “aaxa” şeklindedir. Asıl düşünce son dizededir. Birinci ve ikinci dizelerin konuyla pek ilgisi yok gibi görünmekle birlikte, bunların konuyu çağrıştıran bir niteliği vardır. Manici, asıl duygu ve düşüncesini dördüncü dizede dile getirir.
Konularına Göre Manilerin Türleri
Türk edebiyatında maniler, genellikle bölge, yöresel kültür, dönem ve konularına göre sınıflandırılır. Bazı mani türleri şunlardır:
- Ağıt Manileri: Genellikle cenazelerde söylenen manilerdir.
- Aşk Manileri: Sevgi, aşk ve romantizm konularını işleyen manilerdir.
- Dini Maniler: İslam kültürüne göre dinî konuları işleyen manilerdir. Örnek: Ramazan Manileri
- Sevgi Manileri: Sevgi, romantizm ve tutku konularını işleyen manilerdir.
- Toplumsal Maniler: Toplumsal olayları işleyen manilerdir.
Manilerin çeşitleri nelerdir?
Mani söylemekle ilgili olarak “mani düzmek, mani atmak, mani yakmak” gibi ifadeler de kullanılır. Mani söyleyen kişilere ise halk arasında “mani yakan, mani düzen, mani atan, manici” gibi isimler verilir. En iyi mani söyleyenlerse “manici başı” olarak anılır. Maninin konusu çoğunlukla “aşk” olmakla birlikte, manilerde “ağıt, yergi, öğüt” gibi konuların da işlendiği görülür. Maniler konularına göre “aşk manileri, öğüt manileri, yergi manileri” isimleriyle anılır.
Düz mani
Yedişer heceli dört dizeden oluşur. Kafiyeleri genellikle cinassızdır. Bu tür manilere “tam mani” veya “düz mani” adı verilmektedir.
Kahve Yemen’den gelir
Bülbül çimenden gelir
Ak topuk beyaz gerdan
Her gün hamamdan gelir
Bu mani 7’li hece ölçüsü ile söylenmiş ve uyak düzeni aaxa şeklindedir.
Ana başa tac imiş
Her derde ilaç imiş
Bir evlat pir olsa da
Anaya muhtaç imiş
Cinaslı mani
Kafiyenin cinaslı sözlerle yapıldığı manilerdir.
Mani benim ezberim
Kan ağlıyor gözlerim
Ben yârimin yolunu
Akşam sabah gözlerim
Yukarıdaki manide “gözlerim” sözleri kafiye ile yapılmıştır. Bu sözler isim ve fiil olarak kullanılarak cinaslı kafiye yapılmıştır.
Almadan
Kokun aldım almadan
Bir de yüzün göreyim
Tanrı canım almadan
Kesik mani
Birinci dizesindeki hece sayısı yediden az olan maniler kesik mani adı verilir. Fakat meydan ve kahvehanelerde söylenen ve ilk dizeleri “aman” ünlemiyle doldurulan manilerse İstanbul manileri olarak anılır.
Yara sızlar
Ok değmiş yara sızlar
Yaralının hâlinden
Ne bilsin yarasızlar
Yukarıdaki maninin ilk dizesi, yedi heceden az olduğu için bu bir kesik mani örneğidir.
Yedekli mani
Düz maninin sonuna aynı kafiyede iki dize daha eklenerek dört veya beşten fazla mısraıyla kurulup söylenen şiirlere “yedekli mani” ya da “artık mani” adı verilir. Kesik manilerde cinas kullanılmasına karşılık yedekli manilerde cinas kullanılmaz.
Ağlarım çağlar gibi
Derdim var dağlar gibi
Ciğerden yaralıyım
Gülerim çağlar gibi
Her gelen bir gül ister
Sahipsiz bağlar gibi
Şu dağlar garip dağlar
İçinde garip ağlar
Kimse garip ölmesin
Garip için kim ağlar
Ağlarsa anam ağlar
Gerisi yatan ağlar
Karşılıklı Mani (Deyiş)
İki kişinin karşılıklı olarak söyledikleri manilerdir. Bunlar sorulu cevaplı biçimde düzenlenir. Bu manilerde kimi zaman maninin kimin ağzından söylendiği belirtilir.
Kız tarafı:
Hoş geldiniz, hoş geldiniz
Bereket getirdiniz
Varsa bir niyetiniz
Çekinmeden deyiniz
Görücü:
Tellidir süpürgeniz
Gülle dolu bahçeniz
Niyetimiz bellidir
Kızınızı isteriz
Katar Mani
Bir konu bütünlüğü içinde birbiri ardınca gelen bu tür şiirlere katar mani denir.
Evvel Allah adına
Şükürler bin yâdına
Mil çekilsin ol göze
Hor bakan üstadına
Baharı benzer yaza
Şahini mail kaza
Bu bir katar manidir
Bir bir diyelim size
Okudum hiçe geldi
Kısmet bu gice geldi
Hazret-i İbrahim’e
Gör kurban nice geldi…
Manilerin Özellikleri Nelerdir Maddeler Halinde
Mani, Türk halk şiirinde birçok özellik taşır. Bunlar arasında şunlar sayılabilir:
- Çoğunlukla dört mısradan oluşur ve son iki mısra aynı kafiye ile biter.
- Dilin özellikleri en iyi şekilde kullanılarak, çeşitli söz sanatlarına başvurulur. Bu nedenle maniler, dilbilgisi, sözcüklerin anlamları ve ses uyumu gibi dil özelliklerinin ustaca kullanıldığı şiirlerdir.
- Sade bir dil kullanılır ve genellikle halkın anlayabileceği bir dil tercih edilir.
- Herkesin kolayca ezberleyebileceği tekrarlamalı bir yapıya sahiptir.
- Çocuklar arasında da oldukça popüler bir halk edebiyatı türüdür. Çocuklar, bu şiirleri tekerleme gibi tekrar ederek eğlenirler.
- Halk arasında yaşayan bir anonim halk edebiyatı ürünüdür. Bu nedenle, manilerde genellikle toplumun değerleri, gelenekleri ve yaşam biçimi yansıtılır.
Güzel Mani Örnekleri
| Bostanlarda fasulye Anam gitti gezmeye Ben anamdan örendim İnce boncuk çizmeyeKoyunum var karaman Gaybolursa araman Ben bir reçber kızıyım Şehirliye yaramanDere boyu gidelim Koyun kuzu güdelim Sennen beni görmüşler İnkâr bayrım edelimAk koyun kuzusuna Gün tutmuş postusuna Ne desen de ağlasam Arnımın yazısınaTren gelir öterek Kömürünü dökerek Ben anamdan ayrıldım Gözüm yaşım dökerekTut yedim duttu beni Yârim unuttu beni Yarı yola varmadan Hıçkırık tuttu beniAk tavuk aldın mı? Kümese koymadın mı? Kör olası gaynana Sen gelin olmadın mı?Kapelesi ketenden Yârim indi trenden Boynuna sarılayım Gülünü incelmeden Kayalar yarılmasın Yar bana darılmasın Yar bana darılıp da Ellere sarılması Çaya inesim geldi Şeker yiyesim geldi Ala gözlü ablamı Gene göresim geldi |
Su içtim kana kana, Sular akar yana yana, Yüzün bir gün görmedim, Bilmem gidem ne yana.Merdiven indirdiler, Atlara bindirdiler, Kızım seni kahır eline gönderdiler, Ağlar silinir silinir ağlar.Gelin geldi evimize, Şenlik kurdu köyümüze, Hoş geldin allı gelin, Sefa geldin pullu gelin.Baban carsıya vardı mı? Alını yeşilini aldı mı? Suda kızıma dedi mi? Haydı kızım kutlu olsun.Haydı kızım kınan kutlu olsun, Burada dilin tatlı olsun. Çağırın gelin kızın anasını Kızı gelin oldu görsün.Allah muradını verdi bugün, Anasını kızsız koyan Evlerini ıssız koyan, Testisini susuz koyan.Kahve doktum kuruna, El vurmayın durula, Yârime yar diyeni, Sol göğsünden vurula.Bayburt’a giden yollar Uzadıkça uzarlar, Geçme bizim kapıdan Eller bana kızarlar. Maşrapanın kalayı, Kızlar çeker halayı, Allah için söyleyin, Var mı askın kolayı. Suya bulgur ezerim, Hem ezer hem süzerim, Ben yarımın derdinden Deli olmuş gezerim. |
Çaya indim taş buldum Yüzüğüme kaş buldum Neredeydin la sürgün Yanıma yoldaş buldumArabası kirenden Mendil sallar trenden Abenim nazlı yarim Nasıl ayrıldın bendenKara tren ak tren Askerleri say tren Benim yarım kırkbeşti Postasıyla say trenİki çeşme yanyana Su içsem kana kana Bana ediresini ver Mektup yazayım sanaSergenlerde çekirdek Bostanlarda bitecek Ben isterim babamdan Dört davul sekiz köçekEvleri var üst başta Kundum dalda taşta Sen orada ben burda Akıl kalmadı baştaHarmanı yuvarladım Samanı çuvalladım Gara gözlü ey abim Allaha ısmarladımKeteni bez edeyim Hangi yol gözeteyim Kara gözlü yarimi Kimlere benzeteyim Mendil serdim bir taşa Neler geldi bu başa Öptüm bir kız yanağı Dedi bana çok yaşa İp attım ucu kaldı Ocakta saçı kaldı Ben büyüttüm el aldı Yürekte açı kaldı |
Eğer gelinim iyi olursan Bizde seni överiz Kotu olursan gelinim Hepimizde döveriz.Karatavuk olmadın mı? Dallara konmadın mı? Şebek yüzlü kaynanam, Sen gelın olmadın mı?Karşıdaki gök ekin, Aldırdım elimdekin, Her soran benzim sorar, Sormazlar kalbimdekin.Ekim ektim düzlere, Diken oldum gözlere, İşte ben gider oldum, Ayaş kalsın sizlere.Yıldırım vurdu bizi, Dal gibi kırdı bizi, Araya girdi düşman, Dağlar ayırdı biziArabamın tekeri Hem ileri hem geri Benim de bir yârim var Oruçlar’ın şoförüAvlu dibi örümcek Aklım gitti görüncek Ben aklımı yemedim Köylülere gidecekAyağında mesi var Odasında sesi var Bekâr oğlan değil mi? Kızlarda hevesi var Ayakkabı aldırdım Bir sele topukları Beni baştan çıkaran Taşköprü kopukları Ayakkabı giyerim Üstü beyaz olursa Kaynanamı severim Oğlu güzel olursa |
Gökde yıldız niniynen Köçek oynar ziliynen Ayağına taş batmış Siliyor mendiliylenDam kapısı açıldı İnce boncuk saçıldı Yar kapıdan girince Gözüm gönlüm açıldıDağda tavşan oynuyor Yelesini yağlıyor Ötmüş yârim dizime Garip garip aylıyorIrmak coştu kül oldu Yârim sana ne oldu Olan oldu a gülüm Madenkeş sebep olduTütün içtim lüleden Benim yârim Günye’den Biricik biricik baş olmaz Hoş geldiniz cümledenDamda kırat harlıyor Kapılan parlıyor Aşmış yengem geliyor Beyaz mendil sallıyorKayalar yarılmasın Yar bana darılmasın Yar bana darılıp da Ellere sarılmasınAt üstünde cenderme Dut kolundan goyverme Giz ben seni atacın Kimselere deyverme Sarı kâğıt yazarım Sandık sandık basarım Yârimi vermezlerse Ben kendimi asarım Kar yağıyor yağıyor Abamı giyeceğim İhtiyara varıp da Goca mı diyeceğim |
Cuma köyün yolları Dönüm geliyor dönüm Cuma köyünden kız almak Ölüm geliyor ölümYarımca’da saz olur Gül açılır yaz olur Ben yârime gül demem Gülün ömrü az olurHereke’dir köyünüz Buz gibidir suyunuz Köyünüzü beğendim Yok, mu bekâr kızınızHarmanlardan geçiver Ata yonca biçiver İki tane yar olmaz Birinden vazgeçiverDikenli’nin dağları Üzüm yapmaz bağları Üzüm yapsa bağları Evlenir oğlanlarıKarpuz kestim kan gibi Uzadı urgan gibi Yarımca kızları Kınalı kurban gibiYarımca’da saz olur Gül açılır yaz olur Ben yârime gül demem Gülün ömrü az olurKirazımız dalbastı Dalları kiraz bastı Delikanlı söz etti Kızlar yüzünü astı Bu kiraz budak budak Olur, mu kiraz dudak Yarımca’nın güzeli Canımdır sana adak Duvarda makas asulu Elbiseler kesülü Bana mani sorarsan Kirli çuval basulu |
Serbest Ölçü
Anadolu Sahası Dışındaki Türk Edebiyatı, Sanatçıları ve Eserleri
BEN HEPSİ COK GÜZEL OLMUŞ DEVAMINI BENLİYORUM
güzelmiş valla
yemekte var kavurma.kız saçlarını savurma.onbeşine gelmeden.koca diye bağırma
slm ark nasılsınız neyse bunları geçelim şu manilere elince kim yazdıysa bu msniler eline koluna saglık valllaha çok güzel olmuş hele şu aşka manileri yokmuuuuuuuuu!!!
etegim dallı kenarı ballı ballı sizin gibi erkekler bizim yan ahırda baglı asabi kız
gerçekten tebrikler çok güzel maniler! bunu çok beğendim mani defterime yazacağım
çokkkkkkkkkkkkkkkk güzellllllllllllllll vallaaaabakın buda benimki bağa girdım üzüm yok el yarımde gözüm yok en yarimi küstürdüm barısmaya yüzüm yok
İKİ SOKAK ARASI
YEDİM SATOR YARASI
SEVGİLİME HABER VERİN
VERSİN HASTANE PARASI
:):):):):):):):)
dama serdim tentene toplatım tane tene şu batmaniçinde sevigim var birtane leke
ayağında mesi var
odasında sesi var
bekar oğlan değil mi ?
kızlarda hevesi var
çok güzel
karpuz kestim kan çıktı içinden yılan çıktı sevdiğim erkek dağda gerilla çıktı
dozer geliyo dozer çekilin yolldan ezer benim sevdiğim serap dünyalarsan bile güzel gökte yıldız sayılmaz çiğ yumurta soyulmaz serap ile tuba birbirinden ayrılmaz
inci inciri tutar saatimi zincir tutar
kızlar kot giyince erkekleri sancı tutar:):)
deniz kızını alacağım denize dalacağım çatla patla kaynana ben cananı alacağım
ayagında nesı var koynunda memesı var sorun bakın yarıma benden baska nesı var……..
mavi boncuk dizerim denizde yuzerim kim ne derse desin ben seni severim esengul ve ahmet buzovlar
ben yasadikca sen cildiracaksin ben guldukce sen alayacaksin ve ben sevdikce sen sevilmeye muhtac kalacaksin seni benden koparip askim diyenler sana benim kadar hasret kalsinlar serfe amza