Sıfat Fiil
Sıfat Fiil (Ortaç Fiil) Nedir
Cümlede sıfatmış gibi kullanılan eylem biçimleridir. Eylem kök ya da gövdelerine bazı özel eklerin getirilmesiyle meydana gelen bu sözcüklere sıfat fiil adı verilir. Adlarda olduğu gibi iyelik eki, çokluk eki ve hal (durum) eklerini alabilirler. Sıfat fiiller tümcede sıfat görevinde kullanıldığı gibi ad görevinde de kullanılabilirler. Sıfat-fiilin görevi sorulduğunda ilgili cümlede bu eki alan sözcükten sonra ad olup olmadığına bakılır.
Örnek:
Gülen insanlar, diğerlerinden daha mutludur. (Sonrasında “insanlar” sözcüğü geldiği için sıfat görevindedir.)
Gülenler, diğerlerinden daha mutludur.
Sıfat Fiil Eklerinin Kodlaması
An-ası-mez-ar-dik-ecek-miş
Sıfat-fiil diğer ön adlardan farklı olarak, isimleri hareket bakımından nitelerler ve fiil olan tarafını tam olarak kaybetmemiş olurlar. İsim-fiillerde zaman anlamı olmamasına rağmen, sıfat-fiiller aşağıdaki gibi kategorize edilebilir.
Geniş Zaman Anlamı Katan Sıfat-Fiil Ekleri
“- maz, -mez, -an, -en, -r” ekleriyle oluşturulan sıfat-fiiller cümleye geniş zaman anlamı katar.
Örnek :
Spor yapan insan sağlıklı olur.
Her zaman spor yapan
Akar su kir barındırmaz.
Devamlı Sürekli akan
Dönülmez yollara girmişti farkında olmadan…
Hiçbir zaman dönülmeyen.
UYARI : Fiilimsilerin kökünde bir fiil olduğu için bu sözcükler de çatı eklerini alabilir. Çatıları bakımından bir fiilin gösterdiği (edilgen, etken, oldurgan, ettirgen, dönüşlü, işteş, ) tüm çatı özelliklerini gösterebilir.
Örnek :
Yol ortasına park edilen araç, çekiciyle çekildi. (Edilgen çatılı) (Yan cümle temel cümlenin öznesi durumundadır.)
Yan Cümle
Süslenen duvarlar, burayı çok renklendirmişti. (Dönüşlü çatılı)
Yan Cümle
Savaşan devletler, er geç diplomasiye gerek duyacaktır. (İşteş çatılı)
Yan Cümle
Gelecek Zaman Anlamı Katan Sıfat-Fiil Ekleri
-acak, -ecak, -ası, -esi fiilimsi ekleriyle türetilen sıfat-fiiller cümleye gelecek zaman anlamı katarlar.
Örnek :
Yapılacak ödevlerini önce aklından geçirdi sonra işe koyuldu. (gelecek zaman)
Yaşanası güzellikler vaat ediyordu herkese. (gelecek zaman)
Geçmiş Zaman Anlamı Katan Sıfat Fiil Ekleri:
Eylemlere getirilen “-dık, -dik, -mış, -miş” ekleriyle türetilen sıfat-eylemler geçmiş zaman anlamı taşır.
Örnek:
O bildik tavrıyla şöyle bir gülümsedi. (geçmiş zaman)
Çözülmüş testleri tek tek dosyaladı. (geçmiş zaman)
Pişmiş aşa su katılmaz. (geçmiş zaman)
Sıfat-Fiillerin Özellikleri
* “-acak, -ecak, -r, -maz, -mış, -miş” eklerinin kip eki olduğuna da dikkat edilmeli, sıfat fiil ile fiil kip ekleri karıştırılmamalıdır.
Örnek :
Dönülmez akşamın ufkundayım, vakit çok geç. (sıfat-fiil)
Dönülmez bir daha bu sözden. (geniş zaman kipi)
Yüklem
Görür gözüm görmez oldu. (sıfat fiil)
Görür, gözüm; söyler dilim. (geniş zaman kipi)
Yüklem Yüklem
Geçmiş zaman olur ki hayali cihan değer. (sıfat-fiil)
Atmış çantasını sırtına, gidiş o gidiş. (geçmiş zaman kipi)
Yüklem
* Sıfat-fiiller, kendisinden sonra gelen ismin yerini tutacak biçimde kullanılırlarsa, tür bakımından ada dönüşür ve bu türe adlaşmış sıfat fiil ya da adlaşmış ortaç adı verilir.
Örnek :
Gelmeyen öğrenci var mı? (Sıfat-fiil)
Gelmeyen var mı? (Adlaşmış Sıfat fiil)
Tekkeyi bekleyen derviş çorbayı içer. (Sıfat fiil)
Tekkeyi bekleyen çorbayı içer. (Adlaşmış Sıfat fiil)
* Fiillerden sıfat türeten bütün ekler, sıfat-fiil eki değildir. Sıfat-fiil fiil anlamını tam olarak yitirmediği için “-ma, -me” olumsuzluk ekeriyle çekimlenebilirler.
Örnek :
Yırt-ıcı kuş
Yor-gun insan > Sıfat-fiil ekleri değildir.
Yan-ık ekmek
Bit-me-y-en aşk
Beklen-me-dik soru > Sıfat-fiil ekleridir.
Görün-mez kaza
* “-dık ve –acak” ekiyle türeyen sıfat-fiiller, üçüncü tekil kişi iyelik eki alarak –“dığı ve –acağı” biçiminde kullanılabilir. Örnek : bildik > bildiği kişi, yapılacak işler > yapacağı işler
Sıfat Fiil Eklerine Örnek Cümleler
-an, -en eki:
Gözlerim hala kamaşarak hatırlıyorum, o gün batımını gören en şanslı insanlardan biriydim.
O kadar içten ve samimi gülen kişiler vardı ki bu durum herkesi mutlu etmişti.
Caddede bayılan kişi ayıldığında etrafındaki insanları süzmeye başladı.
Arkamda ağlayan kadının gözyaşları yanağından süzülürken, kalbimde bir acı hissettim.
Bekleyen beklediği şeyin gerçekleşeceği umuduyla sabırla bekliyordu.
Az önce türkü söyleyen sanatçının melodisi, içimi titreten bir huzur verdi.
Yiyenin doymuş hali, mutluluğun farklı bir halini yansıtıyor.
“Seni seviyorum” diyen herkese inanmamalısın.
Hiçbir şey yapmayıp sadece olağan bir gün geçirmenin bile keyifli olduğunu düşünürdü.
Durağan hayatınızda, zamanı daha iyi kullanmak için farklı aktiviteler yapabilirsiniz.
-ası, -esi eki:
Bu deniz manzarası görülesi bir güzellikte, insanın içini huzur dolduruyor.
O masum bebek yanakları öpülesi bir şey, insanın içini ısıtıyor.
Onun esprileri gerçekten gülünesi, hayatın tadını çıkarmayı biliyor.
Bu güzel manzarayı seyrederken insanın gözlerinden ayrılamayacak kadar bakılası bir şey.
Bu trafik gerçekten kahrolası, insanın sabrını sınırına kadar zorluyor.
Elleri kırılası, nasıl oldu da bu kadar acımasızca seni dövdü, anlamıyorum.
Bu güzel insan gerçekten sevilesi, herkesin kalbini kazanmayı başarıyor.
Bu senaryo gerçekten olası, bu durumun gerçekleşme ihtimali yüksek.
-maz, -mez eki:
Hayatta bazı yollar vardır ki bazıları geri dönülmez yollardandır.
Öyle saçma durumlar vardır ki, yüzüne bakılmaz kişiler çok saygı görüyor.
Birçok insan için, hayatta gidilmez denilen yerelere gidebilmek en büyük hayaldir.
Dost sandıklarının çoğunun kıymet bilmez kişiler olduğunu anlayacaksın.
Yeterince sabırlı olursan önünde aşılmaz yol kalmayacaktır.
Aşk, iki insan arasında güçlü bir bağdır ve ayrılmaz bir şekilde bağlar insanları.
Bazen çekilmez insanların yaptıkları çoğu zaman çekilmez bir hal alır.
Türk insanının değişmez lideri şüphesiz ki Mustafa Kemal Atatürk’tür.
-r, -ar, -er, -ır, -ir, -ur, -ür eki
Koşar adım ilerleyen genç adam, parkta koşar adım yürüyen yaşlı teyzeye yardım ederek onu bir banka oturtmaya çalıştı.
Sıkışık trafikte çıkar yol arayan sürücüler, alternatif yolları kullanarak zamanında randevularına yetiştiler.
Dolaşır vaziyette aradığı evi bulmaya çalışan emlakçı, sonunda müşterisine uygun bir ev buldu.
Döner sermayesi yüksek olan büyük şirket, yeni bir yatırım yaparak pazarda güçlü bir konuma ulaştı.
Sınavlarda başarılı olmak için gereken zamanı ayırmayan öğrenciler, genellikle geçer notların altında kalmaktadır.
Güler yüzle karşılanan misafirler, kendilerini evlerinde hissederek keyifli bir tatil geçirdiler.
-dık, -dik, -duk, -dük, -tuk, -tük, -dığı, -diği, -tuğu, -tüğü eki:
Yaptığım çalışmaları bitirdiğimde, kendimi özgüvenli ve mutlu hissettim.
Düşündüğünüz her şeyi herkesle paylaşmak yerine, bazen kendinizle kalıp düşünmek daha iyidir.
Anladığınız konuları başkalarına da anlatabilirseniz, öğrendiklerinizi daha iyi pekiştirirsiniz.
Ayrıldığımız kişilerle yeniden bağlantı kurmak, bazen yeni kapıların açılmasına yardımcı olabilir.
Başladığımız projeleri sürdürmek ve bitirmek için, disiplinli ve kararlı olmak önemlidir.
Çalıştığınız işlerde farklı açılardan bakarak, daha yaratıcı ve verimli çözümler üretebilirsiniz.
Değişime ayak uydurmak için kendimizi yenilememiz ve farklı yönlerimizi keşfetmemiz gerekebilir, dönüştüğümüzü ancak bu şekilde anlarız.
-acak, -ecek, -acağı, -eceği eki:
Evleneceğini söylediğinde, kalbindeki heyecanı gözlerinden okuyabiliyordum.
Hastaneye gitmeyeceğinizi söylediğinizde, hayal kırıklığına uğramıştım.
Hazırlanacağımızı söylediğinde, hevesle harekete geçmiştim.
Malzemeleri karıştıracağımı, yemeği yaptıktan sonra öğrendim.
Kardeşimin kurtulacağını öğrendiğimde, rahat bir nefes almıştım, zorlu bir dönem sona erecekti.
Bu sırrı öğrenmeyeceklerini anladığım zaman rahatlamıştım çünkü buna çok üzülürlerdi.
Bu ayki kirayı ödeyemeyeceğimizi ev sahibine söyleyip özür diledim.
Bu proje için ödene verilebileceği haberini alınca umutlanmıştık, belki de istediğimiz sonuca ulaşabilirdik.
-mış, -miş, -muş, -müş eki:
Daha önce hiç görülmemiş bir şekilde ortaya çıkan bir virüs, dünya genelinde büyük bir korkuya sebep oldu.
Boşaltılmış köyde, sadece terk edilmiş evler ve sessizlik vardı.
Başından vurulmuş asker, savaşın acımasızlığını gözler önüne seriyordu.
Suçüstü yakalanmış hırsızın üzerinden çıkan mallar, polisler tarafından sahibine iade edildi.
Yanmış tarlalar, çiftçilerin büyük kayıplar yaşamasına neden oldu.
Çocukluğunda yaşanmış olayın detayları, yıllar sonra açığa çıkarıldı.
Bu konuda yazılmış kitap, okuyucular arasında büyük ilgi uyandırdı.
Korunmuş mumya, arkeologlar tarafından yapılan araştırmalar sayesinde gün yüzüne çıktı.
Okumuş insanların dünya görüşleri, eğitim seviyeleri ve hayat tarzları birbirinden farklıdır.
Sıfat Fiiller Videolu Konu Anlatımı
Sıfat Fiil Ekleri ile ilgili örnek çözümlü test soruları
I. Sabırsız bekleyişimin sonunda, nihayet aradığımı buldum.
II. Bu olayın acısı, hala pek çok insanın yüreğinde tazeliğini koruyor.
III. Dönüştüğü kişi, yaşadığı deneyimler ve karşılaştığı zorluklarla şekillenir.
IV. İnsanların bazı davranışları, zaman geçse de değişmez ve bozulmaz.
V. Bazı şeyler var ki ancak yaşadıkça öğrenebilirsiniz.
Yukarıdaki tümcelerin hangisinde ya da hangilerinde sıfat fiil eki vardır?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) II ve III D) III. ve V. E) I. ve III.
Çözüm: I. cümlede “aradığımı” sözcüğü ile III. cümlede “dönüştüğü” ve “karşılaştığı” sözcükleri sıfat fiil olduğundan yanıt E’dir.
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ortaç eki (sıfat fiil) yoktur?
A) O kadar üzgündü ki, hüzünlenen çocuğu gördükçe ağlama nöbeti geçirmekten kendini alamadı.
B) Çıkar yol bulmak için şirket yöneticileri, uzun süren toplantılar sonucu yeni bir strateji belirlediler.
C) Görülmemiş bir şekilde yıllardır kayıp olan bir gemi, sonunda denizaltılar tarafından bulundu.
D) Bazı insanlar birbirlerinden hiçbir zaman ayrılmazlar çünkü aralarında güçlü bir bağ vardır.
E) Gerçekleştirdiğiniz her başarı, kendinize olan güveninizi artırarak yeni hedeflere belirlemenizi sağlar.
Çözüm: A’da “hüzünlenen”, B’de “çıkar yol” C’de “görülmemiş şekilde”, E’de “gerçekleştirdiğiniz başarı” sözcükleri sıfat fiildir. D seçeneğinde sıfat fiil de herhangi bir fiilimsi de yoktur.
3. Aşağıdaki tümcelerin hangisinde birden fazla sıfat fiil (ortaç) bulunmaktadır?
A) Okumuş insanlar, çevrelerindeki dünyayı daha farklı ve derinlemesine bir şekilde algılarlar.
B) Yaptığım hataları düzeltmek için bir plan hazırladım ve uygulamaya başladım.
C) Hayatta bazı insanların karakterleri, yaşadıkları tecrübelerden etkilenmez ve değişmez.
D) Bu saçma ve gerçekten gülünesi durum, insanın kendini neşeli hissetmesine neden oluyor.
E) O anı görenler arasında ben de vardım ve o kadar zaman geçtiği halde hala hatırlarım.
Çözüm: A’da “okumuş”, B’de “yaptığım” C’de “yaşadıkları”, D’de “gülünesi”, E’de “görenler” ve “geçtiği” sözcükleri sıfat fiildir. Yanıt E’dir