Zamirler

Zamir (Adıl) Nedir? Zamir Çeşitleri Nelerdir?

Varlıkların (ismin) yerini tutan kelimelere zamir denir. Zamir türleri şunlardır.

1. Kişi Zamirleri

    Ben, sen, o, biz, siz, onlar kelimeleri kişi zamirleridir.

Örnekler:

• Ben bilmez idim böyle cefakâr olduğunu.
• Seviyorum seni zalim.
• O, çok güzeldi ama yalancının biriydi.

a) Dönüşlülük Zamiri Kendi Sözcüğü Hakkında

     Türkiye Türkçesinde (günümüzde) şahıs zamirlerinden biri olarak da kabul edilen “kendi” kelimesi dönüşlülük zamiridir. “Kendü” şeklinde geçmişte kullanılan bu zamir Osmanlı Türkçesinde “kendi” şekline dönüşmüştür. Bu zamir asıl şahıs zamirlerinden daha kuvvetli bir ifadeye sahiptir. Bu zamir “asıl, öz” anlamına gelen isimlerin iyelik eki almış şekillerinden ibarettir. İyelik eki alarak teklik ve çokluk birinci, ikinci ve üçüncü şahısların asıllarını temsil ederler: “kendim, kendin, kendisi; kendimiz, kendiniz, kendileri.”

    Eski Anadolu Türkçesinde “öz” kelimesi de dönüşlülük zamiri olarak kullanılmış ve bugün Azeri Türkçesinde de bu şekli kullanılmaktadır. Osmanlı sahasında ise bu şekil unutulmuş ve günümüz Türkiye Türkçesinde de “kendi” zamiri kullanılmaya devam edilmiştir.
“Kendi” kelimesi kişi zamiri olarak kabul edilir. İsim tamlamalarında genellikle tamlayan bazen de tamlanan olur.

Örnekler:

• Kendi arabama bakım yaptırdım, (tamlayan)

Kendi zamiri bazı durumlarda cümlede pekiştirme görevi üstlenebilir.

Örnekler

• Sen kendin düşün artık.
• Bu durumu siz kendiniz kabul ettiniz.

2. İşaret Zamirleri

İsimlerin yerlerini işaret yoluyla tutan zamirlerdir. “Bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, öteki, beriki” gibi kelimeler işaret zamiridir.

Örnekler:

• Ötekini ne yaptın?
• Beriki doğru konuştu Buravı temizlemelisiniz.
• Karşıdakini getir.

“O” kelimesi kullanıldığı yere göre İşaret sıfatı, işaret adılı ve kişi adılı olabilir.
• O, bu şiiri hepimizden iyi okur. (Kişi zamiri)
• O eserler her zaman okunmaya değerdir. (işaret sıfatı)
• O buraya bırakılmıştı, kim aldı bilmiyorum. (İşaret zamiri)
“Böyle, şöyle, öyle” kelimeleri, bir tarz anlamını yansıtan işaret zamirleridir.

Örnek:
Böylesi daha görülmedi. (Bu tarz bir şey daha görülmedi.)
İşaret zamirleri isim tamlamasında tamlayan görevinde kullanılabilirler.

Örnekler:

• Bu, onun sesi.
• Şunun kitabını masaya koy.
• Bunun çantası çok kıymetlidir.

3. Belgisiz (Belirsizlik) Zamirleri

       Yerini tuttukları isimlerin hangi varlıklara ait olduğu tam olarak belli olmayan adıllara denir. “Biri, birkaçı, bazısı, bazıları, çoğu, hepsi, kimse” gibi zamirler bu duruma örnek teşkil ederler.

Örnekler:

• Biri beni durdursun.
• Kimse beni anlamıyor.
• Sen, bazıları gibi kaypak olamazsın.

4. İlgi Zamirleri ve İyelik Zamirleri

Ek hâlinde bulunan ve sözcüklere eklenerek, o sözcüğe sahiplenme anlamı katan eklere iyelik zamirleri denir.

Örnekler:

• Tencere dibin kara, seninki benden kara.
• O yar benim kime ne?
• Bu vatan sizin.

5. Soru Zamirleri

Soru yoluyla isimlerin yerini tutan zamirlerdir. “Kim, ne, hangi, kaç, nereye, nereden” gibi sözcükler soru zamiri örnekleridir.

Örnekler

• Beni kim sormuş?
• Konuşmasında neler söyledi?
• Hangisini alayım?
• Nereden geliyorsunuz?

Zamirlerin Cümledeki Görevleri

• Özne olur: “Ben de bu programda görev almalıyım.”
• Nesne olur: “Akşam sizi çok bekledik.”
• Ek fiil alarak yüklem olur: “Sana bunları söyleyen bendim.
• Yer Tamlayıcısı (Dolaylı Tümleç) olur: “Dertlerinizi bana da anlatınız.”

Yapılarına Göre Zamirler

Adıllar yapısı bakımından iki kategoride ele alınır.
Basit Adıllar: Herhangi bir yapım eki almamış, kök durumunda olan ya da yalnızca çekim eklerini alan zamirlerdir.
Örnek : ben, şunda, bazıları, kim, bizlerden, onun vb.
Bileşik Zamirler : İki sözcüğün birleşmesinden oluşan zamirlerdir.
Örnek : Birçoğu, kimse, birkaçı, herhangi biri vb.
UYARI : Yapım eki alarak türetilen zamirlerde vardır.
Örnek : Bu – ra, şu -ra